برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.

متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)

متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)

متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)

متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) 

اشعار همراه با لینک پرشی به فایل صوتی برنامه

اشعار همراه با لینک پرشی به ویدیو برنامه

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتی

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویری

برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به من نگر که منم مونسِ تو اندر گور

در آن شبی که کُنی از دُکان و خانه عُبور

سلامِ من شِنَوی در لَحَد، خبر شَوَدَت

که هیچ‌وقت نبودی ز چشمِ من مَستور(۱)

منم چو عقل و خرد در درونِ پردهٔ تو

به وقتِ لذّت و شادی، به گاهِ رنج و فُتور(۲)

شبِ غریب چو آوازِ آشنا شنوی

رهی ز ضربتِ مار و جَهی ز وحشتِ مور

خمارِ(۳) عشق درآرد به گورِ تو تُحفه(۴)

شراب و شاهد و شمع و کباب و نُقل و بَخور(۵)

در آن زمان که چراغِ خِرَد بگیرانم(۶)

چه‌ های و هوی برآید ز مُردگانِ قبور!

ز های و هوی شود خیره خاکِ گورستان

ز بانگِ طبلِ قیامت، ز طُمطُراقِ(۷) نُشور(۸)

کَفَن دَریده، گرفته دو گوشِ خود از بیم

دِماغ و گوش چه باشد به پیشِ نَفْخهٔ صور؟

به هر طرف نگری، صورتِ مرا بینی

اگر به خود نگری یا به سویِ آن شر و شور

ز اَحوَلی(۹) بِگُریز و دو چشم نیکو کن

که چشمِ بد بُوَد آن روز از جمالم دور

به صورتِ بَشَرم‌، هان و هان غلط نکنی

که روح سخت لطیف است و عشق سخت غیور

چه جایِ صورت؟ اگر خود نمد شود صدتُو

شعاعِ آینهٔ جان عَلَم زند به ظهور

دُهُل زنید و سویِ مطربانِ شهر تنید

مُراهِقانِ(۱۰) رهِ عشق راست روزِ ظهور

به جایِ لقمه و پول ار خدای را جُستی

نشسته بر لبِ خندق(۱۱) ندیدیی یک کور

به شهرِ ما تو چه غمّازخانه بگشادی؟

دهانِ بسته تو غمّاز(۱۲) باش همچون نور

(۱) مَستور: پوشیده‌شده، نهان

(۲) فُتور: سستی و بی‌حالی، کمبود و نقصان

(۳) خمار: در اینجا یعنی مستی

(۴) تُحفه: ارمغان، سوغات، هدیه

(۵) بَخور: در محاوره بُخور، هر نوع مادهٔ خوشبوی که بسوزانند تا بوی خوش دهد.

(۶) گیراندن: روشن کردن

(۷) طُمطُراق: شکوه و جلال توأم با تشریفات

(۸) نُشور: روز قیامت، زنده شدن مردگان در روز رستاخیز

(۹) اَحوَلی: دوبینی

(۱۰) مُراهِقان: جمعِ مُراهِق، پسران نزدیک به سنّ بلوغ

(۱۱) خندق: گودال، حفره

(۱۲) غمّاز: سخن‌چین، فاش‌کنندهٔ راز، اشاره‌کننده با چشم و ابرو، غمزه‌کننده

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به من نگر که منم مونسِ تو اندر گور

در آن شبی که کُنی از دُکان و خانه عُبور

سلامِ من شِنَوی در لَحَد، خبر شَوَدَت

که هیچ‌وقت نبودی ز چشمِ من مَستور

منم چو عقل و خرد در درونِ پردهٔ تو

به وقتِ لذّت و شادی، به گاهِ رنج و فُتور

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359

ننگرم کس را و گر هم بنگرم

او بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۳)

(۱۳) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3743

جُمله مرغانِ مُنازع(۱۴)، بازْوار

 بشنوید این طبلِ بازِ(۱۵) شهریار

ز اختلافِ خویش، سویِ اتّحاد

هین زِ هر جانب روان گردید شاد

حَیْثُ ما کُنْتُم فَوَلُّوا وَجْهَکُم

نَحْوَهُ هذا الَّذی لَمْ یَنْهَکُم

در هر وضعیتی هستید روی خود را به‌سویِ آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید

که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته است.

(۱۴) مُنازِع: نزاع کننده، ستیزه‌گر

(۱۵) طبلِ بازِ: طبلی که وقتِ پروازِ باز به سوی صید یا وقت رجوع می‌زده‌اند.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٣۵۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3354

گرچه دوری، دور می‌جُنبان تو دُم

حَیثُ ما کُنْتُم فَوَلُّوا وَجْهَکُمْ

گر‌چه در ذهن هستی و از او دوری، از دور دُمِ آشنایی با او (از جنسِ او بودن) را به حرکت دَر‌آور. 

به این آیهٔ قرآن توجه کن که می‌گوید: «در هر‌جا که هستی روی به او کن.»

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۴۴

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #144

«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ 

فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ 

وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّـهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ» 

«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. 

پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. 

اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. 

و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»

‏چون خَری در گِل فتد از گامِ تیز

دَم ‏به ‏دَم جُنبد برایِ عزمِ خیز

جای را هموار نَکْند بهرِ باش

دانَد او که نیست آن جایِ معاش‏

حسِّ تو از حسِّ خر کمتر بُده‌ست

که دلِ تو زین وَحَل‌ها(۱۶) بَر نَجَست‏

در وَحَل تأویلِ(۱۷) رُخصَت می‏کُنی

چون نمی‏‌خواهی کز آن دل بَر کَنی‏

کاین روا باشد مرا، من مُضْطَرم(۱۸)

حق نگیرد عاجزی را، از کَرَم‏

(۱۶) وَحَل‌: گِل و لای که چهارپا در آن بماند.

(۱۷) تأویل: در اینجا یعنی توجیه کردن موضوعی.

(۱۸) مُضْطَر: بیچاره، درمانده

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3069, Divan e Shams

نگاهبانِ دو دیده‌ست چشمِ دلداری

نگاه دار نظر از رُخِ دگر یاری

وَگَر به سینه درآیَد به غیرِ آن دلبر

بگو: بُرو که هَمی ‌تَرسم از جگرخواری

هَلا، مباد که چشمش به چشمِ تو نِگرد

درونِ چشمِ تو بیند خیالِ اَغْیاری(۱۹)

به من نِگر که مرا یار امتحان‌ها کرد

به حیله بُرد مرا کَشْکَشان(۲۰) به گُلزاری

گُلی نِمود که گُل‌ها ز رَشکِ(۲۱) او می‌ریخت

بُتی که جمله بُتان پیشِ او گرفتاری

چنین چنین، به تعجّب سَری بِجُنبانید

که نادِرَست و غریبَست، درنگر، باری

چو مشتریِّ دو چشمِ تو حَیِّ قَیّومَست(۲۲)

به چنگِ زاغ مَده چشم را چو مُرداری

دهی تو کالهٔ فانی بَری عِوَض باقی

لطیف مشتریی سودمندْ بازاری

خَمُش خَمُش، که اگرچه تو چشم را بَستی

ریایِ(۲۳) خلق کَشیدَت به نظم و اشعاری

ولیک مَفخَرِ تبریز شمس دین با توست

چه غم خوری ز بد و نیک با چنین یاری

(۱۹) اَغیار: جمعِ غیر به معنی بیگانگان، مخالفان، دشمنان

(۲۰) کَشْکَشان: کشان‌کشان، در حال کشیدن

(۲۱) رَشک: حسد

(۲۲) حَیِّ قَیّوم: زندهٔ ابدی، زندهٔ پاینده، منظور زندگی است

(۲۳) ریا: تظاهر،‌ حیله، دورویی

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3072, Divan e Shams

به من نگر که به جز من به هَر‌که درنگری

یقین شود که ز عشقِ خدای بی‌خبری

بدآن رُخی بنگر کاو نمک ز حق دارد

بُوَد که ناگه از آن رُخ تو دولتی بِبَری

تو را چو عقل پدر بوده ‌است و تَنْ مادر

جمالِ رویِ پدر درنگر، اگر پسری

بدان که پیر سراسر صفاتِ حق باشد

اگرچه پیر نماید به صورتِ بشری

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۶۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2669

پنج وقت آمد نماز و رهنمون

عاشقان را فی صَلاةٍ دائِمون

قرآن کریم، سورهٔ معارج (۷۰)، آیهٔ ۲۳

Quran, Al-Ma’arij(#70), Line #23

«الَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ.»

«آنان كه به نماز مداومت مى‌ورزند.»

نه به پنج، آرام گیرد آن خُمار

که درآن سَرهاست نی ‎پانصد هزار

نیست زُرْغِبّاً وظیفهٔ(۲۴) عاشقان

سخت مُستسقی‎ست(۲۵) جانِ صادقان

نیست زُرغِبّاً وظیفهٔ ماهیان

زانکه بی‌دریا ندارند اُنسِ جان

حدیث

«یٰا اَبٰا هُرَیرَةَ زُرْغِبّاً تَزْدَدْ حُبّاً»

«ای ابوهریره (دوستانت) را یک روز در میان (گاه‌گاه) دیدار کن

تا علاقه‌ات نسبت‌به ایشان افزایش یابد»

(۲۴) وظیفه: مستمری، حقوق

(۲۵) مُستسقی‎: کسی که بیماری استسقا (تشنگی بسیار زیاد( دارد.

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shams

قومی که بر بُراقِ(۲۶) بصیرت سفر کنند

بی ابر و بی‌غبار در آن مَه نظر کنند

در دانه‌های شهوتی آتش زنند زود

وز دامگاهِ صَعب(۲۷) به یک تَک(۲۸) عَبَر کنند(۲۹)

از خارخارِ(۳۰) این گَرِ(۳۱) طَبع آن طرف روند

بزم و سرایِ گلشن جایِ دِگر کنند

(۲۶) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.

(۲۷) صَعب: سخت و دشوار

(۲۸) تَک: تاختن، دویدن، حمله

(۲۹) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن

(۳۰) خارخار: وسوسه ، اضطراب، نگرانی

(۳۱) گَر: بیماری گال یا کچلی، مرضی است که موی‌ها را بریزاند و بدن خاصه انگشتان خارش کند.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2910

هر یکی خاصیّتِ خود را نمود

آن هنرها جمله بدبختی فزود

آن هنرها گردنِ ما را ببست

زآن مَناصِب(۳۲) سرنگونساریم و پست

آن هنر فی جیدِنا حَبْلٌ مَسَد

روزِ مُردن نیست زآن فن‎ها مدد

قرآن کریم، سورهٔ لهب (۱۱۱)، آیهٔ ۵

Quran, Al-Masad(#111), Line #5

«فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»

«و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»

جز همان خاصیّتِ آن خوش‌حواس

که به شب بُد چشمِ او سلطان‌شناس

آن هنرها جمله غولِ راه بود

غیرِ چشمی کو ز شه آگاه بود

(۳۲) مَناصِب: جمع منصب، درجه، مرتبه، مقام

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550

پاره‌دوزی می‌کُنی اندر دکان

زیرِ این دکّانِ تو، مدفون دو کان

هست این دکّان کِرایی(۳۳)، زود باش

تیشه بستان و تَکَش(۳۴) را می‌تراش

تا که تیشه ناگهان بر کان نهی

از دکان و پاره‌دوزی وارهی

(۳۳) کِرایی: اجاره‌ای

(۳۴) تَک: ته، قعر، عمق

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2558

پس تو را بیرون کُند صاحب دکان

وین دکان را بَر‌کَنَد از رویِ کان

تو ز حسرت، گاه بر سَر می‌زنی

گاه ریشِ خامِ خود بَر‌می‌کَنی

کِای دریغا آنِ من بود این دُکان

کور بودم، بَر‌ نخوردم زین مکان

ای دریغا بودِ ما را بُرد باد

تا ابد یٰا حَسْرَتٰا شد لِلْعِباد

دریغا که دار و ندار ما را باد فنا با خود برد. 

و در این حال است که بندگان عاصی باید تا ابد حسرت بخورند.

قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۰

Quran, Yaseen(#36), Line #30

«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ  مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ.»

«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835

هرکه داد او حُسنِ خود را در مَزاد(۳۵)

صد قضایِ بد سویِ او رو نهاد

حیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌ها

بر سرش ریزد چو آب از مَشک‌ها

دشمنان او را ز غیرت می‌دَرند

دوستان هم روزگارش می‌بَرند

(۳۵) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174

ما در این دِهلیزِ(۳۶) قاضیِّ قضا

بهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰ

که بَلی گفتیم و آن را ز امتحان

فعل و قولِ ما شُهود است و بیان

از چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۳۷)؟

نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟

(۳۶) دِهلیز: دالان، راهرو، در اینجا کنایه از دنیا

(۳۷) تن زدن: ساکت شدن

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shams

من پیش ازین می‌خواستم گفتارِ خود را مشتری

واکنون همی‌خواهم ز تو کز گفتِ خویشم واخری

آمد بُتی بی‌رنگ و بو، دستم معطّل شد بدو

استادِ دیگر را بجو، بهرِ دکانِ بُتگری

دکّان ز خود پرداختم، اَنگازها(۳۸) انداختم

قدرِ جنون بشناختم، ز اندیشه‌ها گشتم بَری(۳۹)

(۳۸) اَنگاز: دست‌افزار، ادات، آلت

(۳۹) بَری: بیزار، دوری‌گزیننده، برکنار، دور

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3060

تو برین دکّان زمانی صبر کن

 تا گزارم فرض(۴۰) و خوانم لَمْ یَکُنْ

قرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴

Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4

«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»

«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»

(۴۰) فرض: واجب، ضروری، لازم

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3132

گور، خوش‌تر از چنین دل، مَر تو را

آخِر از گورِ دلِ خود، برتر آ

زنده‌‏ییّ و، زنده‌زاد ای شوخ و شَنگ

دَم نمی‌‏گیرد تو را زین گورِ تنگ؟‏

یوسفِ وقتیّ و، خورشیدِ سَما

زین چَهْ و زندان برآ و، رو نما

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

منم چو عقل و خرد در درونِ پردهٔ تو

به وقتِ لذّت و شادی، به گاهِ رنج و فُتور

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جُز توکّل جز که تسلیمِ تمام

در غم و راحت همه مَکر(۴۱) است و دام‌‌

(۴۱) مَکر: تزویر و ریا، دورویی

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #576

ای رفیقان، راه‌ها را بست یار

آهویِ لَنگیم و او شیرِ شکار

جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟

 در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ای

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #301, Divan e Shams

ز سلامِ خوش‌سلامان بکشم ز کِبر دامان

که شده‌ست از سلامت دل و جانِ ما مُطَیِّب(۴۲)

(۴۲) مُطَیِّب: پاکیزه و خوش‌بو شده

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2889

ای یَرانٰا، لٰا نَراهُ روز و شب

چشم‌بَند ما شده دیدِ سبب

ای خدایی که روز و شب ما را می‌بینی و ما تو را نمی‌بینیم، 

اصولاً سبب‌سازی ذهنی چشممان را بسته است.

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #301, Divan e Shams

صلوات بر تو آرم که فزوده باد قُربت

که به قُربِ(۴۳) کلّ گردد همه جزوها مُقَرَّب(۴۴)

(۴۳) قُرب: نزدیکی، نزدیک شدن، منزلت

(۴۴) مُقَرَّب: نزدیک شده، آن‌که به کسی نزدیک شده و نزد او قرب و منزلت پیدا کرده.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616

گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماست

ما کمان و، تیراندازش خداست

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶١۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #615

تو زِ قرآن بازخوان تفسیرِ بیت

گفت ایزد: ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْت

قرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷

Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17

«... وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ ... .»

«… و آن‌گاه که تیر می‌انداختی، تو تیر نمی‌انداختی، خدا بود که تیر می‌انداخت... .»

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3977

در پناهِ جانِ جان‌بخشی تَوِی(۴۵)

کشتی اندر خفته‌ای، ره می‌روی

(۴۵) تَوِیّ: مقیم در جایی

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417

چون ز بی‌صبری قرینِ(۴۶) غیر شد

در فِراقش(۴۷) پُرغم و بی‌خیر شد

(۴۶) قرین: همدم، مونس

(۴۷) فِراق: دوری

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215

از پی آن گفت حق خود را بصیر

که بُوَد دیدِ وی‌ات هر دَم نذیر(۴۸)

(۴۸) نذیر: بیم‌دهنده، هشداردهنده

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علّتی بتّر ز پندارِ کمال

نیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۹)

(۴۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵۰)

ای بسی بسته به بندِ ناپدید

(۵۰) حَدید: آهن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۵۱)

گرچه جو صافی نماید مر تو را

(۵۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670

حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۵۲)

که بگویید از طریقِ انبساط

(۵۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130

چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَنا

تا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنا

مانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» 

تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32

«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»

«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams

دم او جان دَهَدَت رُو ز نَفَخْتُ(۵۳) بپذیر

کارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل

(۵۳) نَفَخْتُ: دمیدم

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196

تا کنی مر غیر را حَبْر(۵۴) و سَنی(۵۵)

خویش را بدخُو و خالی می‌کنی

(۵۴) حَبر: دانشمند، دانا

(۵۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151

مردهٔ خود را رها کرده‌ست او

مردهٔ بیگانه را جوید رَفو

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479

دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گری

مدّتی بنشین و، بر خود می‌گِری

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

شبِ غریب چو آوازِ آشنا شنوی

رهی ز ضربتِ مار و جَهی ز وحشتِ مور

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1299

نی، تو گویی هم به گوش خویشتن

نی من و نی غیر من، ای هم تو من

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4740

با چنین ناقابلی و دوری‌ای

بخشد این غورهٔ مرا انگوری‌ای؟

نیستم اومیدوار از هیچ سو

وآن کَرَم می‌گویدم: لا تَیْأَسُوا(۵۶)

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷

Quran, Yusuf(#12), Line #87

«…وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ ۖ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ»

«…و از رحمت خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»

دایماً خاقانِ ما کردست طُو(۵۷)

گوشمان را می‌کشد لا تَقْنَطُوا(۵۸)

قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳

Quran, Az-Zumar(#39), Line #53

«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّـهِ ۚ 

إِنَّ اللَّـهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.»

«بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. 

زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»

گرچه ما زین ناامیدی در گَویم(۵۹)

چون صَلا(۶۰) زد، دست‌اندازان(۶۱) رویم

(۵۶) لٰا تَیْأَسُوا: نومید مشو.

(۵۷) طُو: مخفف طُوی ترکی به معنی جشن مهمانی

(۵۸) لا تَقْنَطُوا: ناامید نشوید.

(۵۹) گَو: گودال

(۶۰) صَلا: دعوتِ عمومی

(۶۱) دست‌اندازان: در حال دست‌افشانی، رقص‌کنان

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #916

نیست کسبی از توکّل خوب‌تر

چیست از تسلیم خود محبوب‌تر؟

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جز توکّل، جز که تسلیمِ تمام

در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

خمارِ عشق درآرد به گورِ تو تُحفه

شراب و شاهد و شمع و کباب و نُقل و بَخور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574

من نمی‌گویم مرا هدیه دهید

بلکه گفتم لایقِ هدیه شَوید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

در آن زمان که چراغِ خِرَد بگیرانم

چه‌ های و هوی برآید ز مُردگانِ قبور!

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3110

همچو عارف، کز تنِ ناقص چراغ

شمعِ دل افروخت از بهرِ فراغ

تا که روزی کاین بمیرد ناگهان

پیشِ چشمِ خود نَهَد او شمعِ جان

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴٨٠

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2480

تا کنون کردی چنین، اکنون مکن

تیره کردی آب را، افزون مکن

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۶۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1764

عقلِ کاذب هست خود معکوس‌بین

زندگی را مرگ بیند ای غَبین(۶۲)

ای خدا بنمای تو هر چیز را

آنچنانکه هست در خُدعه‌سرا(۶۳)

(۶۲) غَبین: آدمِ سست‌رأی

(۶۳) خُدعه‌سرا: نیرنگ‌خانه، کنایه از دنیا

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

ز های و هوی شود خیره خاکِ گورستان

ز بانگِ طبلِ قیامت، ز طُمطُراقِ نُشور

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339

نعرهٔ لاضَیْر(۶۴) بر گردون رسید

هین بِبُر که جان ز جان‌کندن رهید

ساحران با بانگی بلند که به آسمان می‌رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی‌رسد. 

هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان‌کندن نجات یافت.

قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰

Quran, Ash-Shu’araa(#26), Line #50

« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»

«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»

(۶۴) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

کَفَن دَریده، گرفته دو گوشِ خود از بیم

دِماغ و گوش چه باشد به پیشِ نَفْخهٔ صور؟

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #431

توبه کن، مردانه سَر آور به ره

که فَمَنْ یَعْمَل بِمِثقالٍ یَرَه

قرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨

Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8

«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ.»

«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»

«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.»

و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1234

توبه کن، بیزار شو از هر عدو(۶۵)

کو ندارد آبِ کوثر در کدو

(۶۵) عدو: دشمن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818

چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۶۶)

تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۶۷)

این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۶۸) است

وَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل ‌است

قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳

Quran, Al-Hadid(#57), Line #3

«هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ… .»

«اوست اوّل و آخر... .»

هی ز چه معلوم گردد این؟‌ ز بَعث(۶۹)

بعث را جو، کم کن اندر بعث بَحث

شرطِ روزِ بعث، اوّل مُردن است

زآن‌که بعث از مُرده زنده کردن است

جمله عالَم زین غلط کردند راه

کز عدم ترسند و، آن آمد پناه

(۶۶) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محل عبور

(۶۷) مُسْتَقَرّ: محل قرار گرفتن، استوار، برقرار

(۶۸) اَحْوَل: لوچ، دو‌بین

(۶۹) بَعث: برانگیختن، زنده‌کردن مردگان، رستاخیز، قیامت

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به هر طرف نگری، صورتِ مرا بینی

اگر به خود نگری یا به سویِ آن شر و شور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #803

ای تو در بیگار(۷۰)، خود را باخته

دیگران را تو ز خود نشناخته

تو به هر صورت که آیی بیستی(۷۱)

که منم این، واللَّـه آن تو نیستی

یک زمان تنها بمانی تو ز خَلق

در غم و اندیشه مانی تا به حلق

این تو کِی باشی؟ که تو آن اَوحَدی(۷۲)

که خوش و زیبا و سرمستِ خودی

مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویش

صدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش

جوهر آن باشد که قایم با خود است

آن عَرَض، باشد که فرعِ او شده‌ست

(۷۰) بیگار: کارِ بی‌مزد

(۷۱) بیستی: بِایستی

(۷۲) اَوحَد: یگانه، یکتا

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

ز اَحوَلی بِگُریز و دو چشم نیکو کن

که چشمِ بد بُوَد آن روز از جمالم دور

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #367

دورباشِ(۷۳) غیرتت آمد خیال

گِرد بر گِرد سراپردهٔ جمال

بسته هر جوینده را که: راه نیست

هر خیالش پیش می‌آید که بیست(۷۴)

جز مگر آن تیزگوشِ تیزهوش

کِش بُوَد از جَیْشِ(۷۵) نُصرت‌هاش(۷۶) جوش

(۷۳) دورباش: نیزه‌ای دوشاخه دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.

(۷۴) بیست: مخفّفِ بِایست، توقّف کن.

(۷۵) جَیْش: لشکر

(۷۶) نُصرت: یاری، کمک

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862

من ز حق درخواستم کِای مُسْتَعان(۷۷)

بر قرائت من حریصم همچو جان

نیستم حافظ، مرا نوری بده

در دو دیده وقتِ خواندن، بی‌گره(۷۸)

باز دِهْ دو دیده‌ام را آن زمان

که بگیرم مُصحَف(۷۹) و خوانم عِیان

آمد از حضرت ندا کِای مردِ کار(۸۰)

ای به هر رنجی به ما امّیدوار

حُسنِ ظَنّ است و امیدی خوش تو را

که تو را گوید به هر دَم برتر آ

هر زمان که قصدِ خواندن باشدت

یا ز مُصحَف‌ها قِرائت بایدت

من در آن دَم وادَهَم چشمِ تو را

تا فروخوانی، مُعَظَّم جوهرا

(۷۷) مُستَعان: یاری‌خواسته‌شده، یعنی کسی‌که از او استعانت کنند و یاری خواهند.

(۷۸) بی‌گره: بدون اشکال

(۷۹) مُصحَف: قرآن

(۸۰) مردِ کار: آن‌که کارها را به نحوِ احسن انجام دهد؛ ماهر، استاد، حاذق، لایق، مردِ کارِ الهی.

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به صورتِ بَشَرم‌، هان و هان غلط نکنی

که روح سخت لطیف است و عشق سخت غیور

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٧٩٩

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3799

خشم، بر شاهان، شَه و ما را غلام

خشم را هم بسته‌ام زیرِ لگام(۸۱)

(۸۱) لِگام: افسار

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵٠٠

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500

درگذر از فضل و از جَلْدی(۸۲) و فن

کارْ خدمت دارد و خُلقِ حَسَن

(۸۲) جَلْدی: چابکی، چالاکی

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

چه جایِ صورت؟ اگر خود نمد شود صدتُو

شعاعِ آینهٔ جان عَلَم زند به ظهور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2872

حق همی خواهد که تو زاهد شوی

تا غَرَض بگذاری و شاهد شوی

کاین غَرَض‌ها پردهٔ دیده بُوَد

بر نظر چون پرده پیچیده بُوَد

پس نبیند جمله را با طِمّ(۸۳) و رِمّ(۸۴ و ۸۵)

حُبُّکَ‌الْـاَشیاءَ یُعْمی و یُصِمّ

حدیث

«حُبُّکَ الْـاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»

«عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»

(۸۳) طِمّ: دریا و آب فراوان

(۸۴) رِمّ: زمین و خاک

(۸۵) با طِمّ و رِمّ: در اینجا یعنی با جزئیات

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

دُهُل زنید و سویِ مطربانِ شهر تنید

مُراهِقانِ رهِ عشق راست روزِ ظهور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2033

چونکه جفتِ اَحوَلانیم(۸۶) ای شَمَن(۸۷)

لازم آید مُشرِکانه دَم زدن

آن یکیی زآن سویِ وصف است و حال

جز دویی نآید به میدانِ مَقال(۸۸)

یا چو اَحوَل این دویی را نوش کن

یا دهان بَردوز و خوش خاموش کن

یا به نوبت، گه سکوت و گه کلام

اَحوَلانه طبل می‌زن، وَالسَّلام

چون ببینی مَحرمی، گو سِرِّ جان

گُل ببینی، نعره‎ زن چون بلبلان

(۸۶) اَحوَل: دوبین

(۸۷) شَمَن: بت‌پرست

(۸۸) مَقال: حرف‌زدن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۳۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2038

چون ببینی مَشکِ پُر مَکر و مَجاز

لب ببند و خویشتن را خُنب‌(۸۹) ساز

دشمنِ آب است، پیشِ او مَجُنب

ورنه سنگِ جهلِ او بشْکست خُنب

با سیاست‎هایِ جاهِل صبر کن

خوش مُدارا کن به عقلِ مِنْ لَدُن(۹۰)

(۸۹) خُنب‌: خمره، ظرفی که در آن شراب ریزند، در این‌جا مجازاً یعنی خشک‌لب

(۹۰) عقلِ مِنْ لَدُن: عقل رَبّانی

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به جایِ لقمه و پول ار خدای را جُستی

نشسته بر لبِ خندق ندیدیی یک کور

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3705

دانه‌جو را، دانه‏‌اش دامی شود

و آن سلیمان‌جویْ را هر دو بُوَد

مرغِ جان‌ها را در این آخِرزمان

نیستْشان از همدگر یک دَم امان‏

هم سلیمان هست اندر دورِ ما

کو دهد صلح و، نمانَد جورِ(۹۱) ما

(۹۱) جور: ستم

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۸۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3780

نَک در‌افتادیم در خندق همه

کُشته و خَسته‌یْ(۹۲) بلا، بی‌ مَلْحَمه(۹۳)

تکیه بر عقلِ خود و فرهنگِ خویش

بودمان، تا این بلا آمد به پیش

بی‌مرض دیدیم خویش و بی ز رق

آنچنان که خویش را بیمار دق

علّتِ پنهان کنون شد آشکار

بعد از آنکه بند گشتیم و شکار

سایه‌ٔ رهبر بِهْ است از ذکرِ حق

یک قناعت بِهْ که صد لوت(۹۴) و طَبَق(۹۵)

چشمِ بینا بهتر از سیصد عصا

چشم بشناسد گهر را از حَصا(۹۶)

(۹۲) خسته: مجروح و زخمی

(۹۳) مَلْحَمه: جنگ، شورش، کارزارِ سخت

(۹۴) لوت: غذا، طعام، خوردنی

(۹۵) طَبَق: مجازاً به‌معنی انواع طعام

(۹۶) حَصا: ریگ، سنگ‌ریزه

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به شهرِ ما تو چه غمّازخانه بگشادی؟

دهانِ بسته تو غمّاز باش همچون نور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1637

با تو قُلْماشیت(۹۷) خواهیم گفت، هان

صوفیا، خوش پهن بگشا گوشِ جان

مر تو را هر زخم کآید ز آسمان

منتظر می‌باش خلعت بعد از آن

کو نه آن شاه است کِت سیلی زند

پس نبخشد تاج و تختِ مُستَنَد(۹۸)

جمله دنیا را پَرِ پَشّه بها

سیلی‌یی را رَشْوَتِ بی‌مُنْتَها

گردنت زین طوقِ(۹۹) زرّینِ جهان

چُست(۱۰۰) دردُزد(۱۰۱) و ز حق سیلی ‌سِتان

آن قفاها کانبیا برداشتند

زآن بلا سَرهایِ خود افراشتند

لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ

تا به خانه او بیابد مر تو را

ور نه خِلْعَت را بَرَد او بازپس

که نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس

(۹۷) قُلْماشیت: سخن یاوه و بی‌اساس، بیهوده‌گویی

(۹۸) مُستَنَد: تکیه‌کرده شده، قابل اتّکاء

(۹۹) طوق: گلوبند، گردنبند

(۱۰۰) چُست: چالاک

(۱۰۱) دَردُزدیدن: دُزدیدن؛ در این‌جا مجازاً به‌معنی خلاص‌ کردن است.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1645

باز سؤال کردنِ صوفی، از آن قاضی

گفت آن صوفی: چه بودی کاین جهان

ابرویِ رحمت گشادی جاودان؟

هر دَمی شوری نیاوردی به پیش

برنیاوردی ز تلوین‌هاش نیش

شب ندزدیدی چراغِ روز را

دِی نبردی باغِ عیش‌آموز را

جامِ صحّت را نبودی سنگِ تب

ایمنی را خوف، نآوردی کُرَب(۱۰۲)

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش

گر نبودی خَرخَشه(۱۰۳) در نعمتش؟

(۱۰۲) کُرَب: جمعِ کُربَه، اندوه‌ها، ناراحتی‌ها

(۱۰۳) خَرخَشه: غوغا، جنجال، آشوب، در اینجا به معنی ناراحتی و شرّ

-------------------------

مجموع لغات:

(۱) مَستور: پوشیده‌شده، نهان

(۲) فُتور: سستی و بی‌حالی، کمبود و نقصان

(۳) خمار: در اینجا یعنی مستی

(۴) تُحفه: ارمغان، سوغات، هدیه

(۵) بَخور: در محاوره بُخور، هر نوع مادهٔ خوشبوی که بسوزانند تا بوی خوش دهد.

(۶) گیراندن: روشن کردن

(۷) طُمطُراق: شکوه و جلال توأم با تشریفات

(۸) نُشور: روز قیامت، زنده شدن مردگان در روز رستاخیز

(۹) اَحوَلی: دوبینی

(۱۰) مُراهِقان: جمعِ مُراهِق، پسران نزدیک به سنّ بلوغ

(۱۱) خندق: گودال، حفره

(۱۲) غمّاز: سخن‌چین، فاش‌کنندهٔ راز، اشاره‌کننده با چشم و ابرو، غمزه‌کننده

(۱۳) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن

(۱۴) مُنازِع: نزاع کننده، ستیزه‌گر

(۱۵) طبلِ بازِ: طبلی که وقتِ پروازِ باز به سوی صید یا وقت رجوع می‌زده‌اند.

(۱۶) وَحَل‌: گِل و لای که چهارپا در آن بماند.

(۱۷) تأویل: در اینجا یعنی توجیه کردن موضوعی.

(۱۸) مُضْطَر: بیچاره، درمانده

(۱۹) اَغیار: جمعِ غیر به معنی بیگانگان، مخالفان، دشمنان

(۲۰) کَشْکَشان: کشان‌کشان، در حال کشیدن

(۲۱) رَشک: حسد

(۲۲) حَیِّ قَیّوم: زندهٔ ابدی، زندهٔ پاینده، منظور زندگی است

(۲۳) ریا: تظاهر،‌ حیله، دورویی

(۲۴) وظیفه: مستمری، حقوق

(۲۵) مُستسقی‎: کسی که بیماری استسقا (تشنگی بسیار زیاد( دارد.

(۲۶) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.

(۲۷) صَعب: سخت و دشوار

(۲۸) تَک: تاختن، دویدن، حمله

(۲۹) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن

(۳۰) خارخار: وسوسه ، اضطراب، نگرانی

(۳۱) گَر: بیماری گال یا کچلی، مرضی است که موی‌ها را بریزاند و بدن خاصه انگشتان خارش کند.

(۳۲) مَناصِب: جمع منصب، درجه، مرتبه، مقام

(۳۳) کِرایی: اجاره‌ای

(۳۴) تَک: ته، قعر، عمق

(۳۵) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.

(۳۶) دِهلیز: دالان، راهرو، در اینجا کنایه از دنیا

(۳۷) تن زدن: ساکت شدن

(۳۸) اَنگاز: دست‌افزار، ادات، آلت

(۳۹) بَری: بیزار، دوری‌گزیننده، برکنار، دور

(۴۰) فرض: واجب، ضروری، لازم

(۴۱) مَکر: تزویر و ریا، دورویی

(۴۲) مُطَیِّب: پاکیزه و خوش‌بو شده

(۴۳) قُرب: نزدیکی، نزدیک شدن، منزلت

(۴۴) مُقَرَّب: نزدیک شده، آن‌که به کسی نزدیک شده و نزد او قرب و منزلت پیدا کرده.

(۴۵) تَوِیّ: مقیم در جایی

(۴۶) قرین: همدم، مونس

(۴۷) فِراق: دوری

(۴۸) نذیر: بیم‌دهنده، هشداردهنده

(۴۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

(۵۰) حَدید: آهن

(۵۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

(۵۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره

(۵۳) نَفَخْتُ: دمیدم

(۵۴) حَبر: دانشمند، دانا

(۵۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه

(۵۶) لٰا تَیْأَسُوا: نومید مشو.

(۵۷) طُو: مخفف طُوی ترکی به معنی جشن مهمانی

(۵۸) لا تَقْنَطُوا: ناامید نشوید.

(۵۹) گَو: گودال

(۶۰) صَلا: دعوتِ عمومی

(۶۱) دست‌اندازان: در حال دست‌افشانی، رقص‌کنان

(۶۲) غَبین: آدمِ سست‌رأی

(۶۳) خُدعه‌سرا: نیرنگ‌خانه، کنایه از دنیا

(۶۴) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن

(۶۵) عدو: دشمن

(۶۶) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محل عبور

(۶۷) مُسْتَقَرّ: محل قرار گرفتن، استوار، برقرار

(۶۸) اَحْوَل: لوچ، دو‌بین

(۶۹) بَعث: برانگیختن، زنده‌کردن مردگان، رستاخیز، قیامت

(۷۰) بیگار: کارِ بی‌مزد

(۷۱) بیستی: بِایستی

(۷۲) اَوحَد: یگانه، یکتا

(۷۳) دورباش: نیزه‌ای دوشاخه دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.

(۷۴) بیست: مخفّفِ بِایست، توقّف کن.

(۷۵) جَیْش: لشکر

(۷۶) نُصرت: یاری، کمک

(۷۷) مُستَعان: یاری‌خواسته‌شده، یعنی کسی‌که از او استعانت کنند و یاری خواهند.

(۷۸) بی‌گره: بدون اشکال

(۷۹) مُصحَف: قرآن

(۸۰) مردِ کار: آن‌که کارها را به نحوِ احسن انجام دهد؛ ماهر، استاد، حاذق، لایق، مردِ کارِ الهی.

(۸۱) لِگام: افسار

(۸۲) جَلْدی: چابکی، چالاکی

(۸۳) طِمّ: دریا و آب فراوان

(۸۴) رِمّ: زمین و خاک

(۸۵) با طِمّ و رِمّ: در اینجا یعنی با جزئیات

(۸۶) اَحوَل: دوبین

(۸۷) شَمَن: بت‌پرست

(۸۸) مَقال: حرف‌زدن

(۸۹) خُنب‌: خمره، ظرفی که در آن شراب ریزند، در این‌جا مجازاً یعنی خشک‌لب

(۹۰) عقلِ مِنْ لَدُن: عقل رَبّانی

(۹۱) جور: ستم

(۹۲) خسته: مجروح و زخمی

(۹۳) مَلْحَمه: جنگ، شورش، کارزارِ سخت

(۹۴) لوت: غذا، طعام، خوردنی

(۹۵) طَبَق: مجازاً به‌معنی انواع طعام

(۹۶) حَصا: ریگ، سنگ‌ریزه

(۹۷) قُلْماشیت: سخن یاوه و بی‌اساس، بیهوده‌گویی

(۹۸) مُستَنَد: تکیه‌کرده شده، قابل اتّکاء

(۹۹) طوق: گلوبند، گردنبند

(۱۰۰) چُست: چالاک

(۱۰۱) دَردُزدیدن: دُزدیدن؛ در این‌جا مجازاً به‌معنی خلاص‌ کردن است.

(۱۰۲) کُرَب: جمعِ کُربَه، اندوه‌ها، ناراحتی‌ها

(۱۰۳) خَرخَشه: غوغا، جنجال، آشوب، در اینجا به معنی ناراحتی و شرّ

----------------------------

************************

تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به من نگر که منم مونس تو اندر گور

در آن شبی که کنی از دکان و خانه عبور

سلام من شنوی در لحد خبر شودت

که هیچ‌وقت نبودی ز چشم من مستور

منم چو عقل و خرد در درون پرده تو

به وقت لذت و شادی به گاه رنج و فتور

شب غریب چو آواز آشنا شنوی

رهی ز ضربت مار و جهی ز وحشت مور

خمار عشق درآرد به گور تو تحفه

شراب و شاهد و شمع و کباب و نقل و بخور

در آن زمان که چراغ خرد بگیرانم

چه‌ های و هوی برآید ز مردگان قبور

ز های و هوی شود خیره خاک گورستان

ز بانگ طبل قیامت ز طمطراق نشور

کفن دریده گرفته دو گوش خود از بیم

دماغ و گوش چه باشد به پیش نفخه صور

به هر طرف نگری صورت مرا بینی

اگر به خود نگری یا به سوی آن شر و شور

ز احولی بگریز و دو چشم نیکو کن

که چشم بد بود آن روز از جمالم دور

به صورت بشرم‌ هان و هان غلط نکنی

که روح سخت لطیف است و عشق سخت غیور

چه جای صورت اگر خود نمد شود صدتو

شعاع آینه جان علم زند به ظهور

دهل زنید و سوی مطربان شهر تنید

مراهقان ره عشق راست روز ظهور

به جای لقمه و پول ار خدای را جستی

نشسته بر لب خندق ندیدیی یک کور

به شهر ما تو چه غمازخانه بگشادی

دهان بسته تو غماز باش همچون نور

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به من نگر که منم مونس تو اندر گور

در آن شبی که کنی از دکان و خانه عبور

سلام من شنوی در لحد خبر شودت

که هیچ‌وقت نبودی ز چشم من مستور

منم چو عقل و خرد در درون پرده تو

به وقت لذت و شادی به گاه رنج و فتور

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359

ننگرم کس را و گر هم بنگرم

او بهانه باشد و تو منظرم

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3743

جمله مرغان منازع بازوار

بشنوید این طبل باز شهریار

ز اختلاف خویش سوی اتحاد

هین ز هر جانب روان گردید شاد

حیث ما کنتم فولوا وجهکم

نحوه هذا الذی لم ینهکم

در هر وضعیتی هستید روی خود را به‌سوی آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید

که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته است

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٣۵۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3354

گرچه دوری دور می‌جنبان تو دم

حیث ما کنتم فولوا وجهکم

گر‌چه در ذهن هستی و از او دوری از دور دم آشنایی با او از جنس او بودن را به حرکت در‌آور 

به این آیه قرآن توجه کن که می‌گویددر هر‌جا که هستی روی به او کن

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۴۴

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #144

«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ 

فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ 

وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّـهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ» 

«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. 

پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. 

اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. 

و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»

‏چون خری در گل فتد از گام تیز

دم ‏به ‏دم جنبد برای عزم خیز

جای را هموار نکند بهر باش

داند او که نیست آن جای معاش‏

حس تو از حس خر کمتر بده‌ست

که دل تو زین وحل‌ها بر نجست‏

در وحل تأویل رخصت می‏کنی

چون نمی‏‌خواهی کز آن دل بر کنی‏

کاین روا باشد مرا من مضطرم

حق نگیرد عاجزی را از کرم‏

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3069, Divan e Shams

نگاهبان دو دیده‌ست چشم دلداری

نگاه دار نظر از رخ دگر یاری

وگر به سینه درآید به غیر آن دلبر

بگو برو که همی ‌ترسم از جگرخواری

هلا مباد که چشمش به چشم تو نگرد

درون چشم تو بیند خیال اغیاری

به من نگر که مرا یار امتحان‌ها کرد

به حیله برد مرا کشکشان به گلزاری

گلی نمود که گل‌ها ز رشک او می‌ریخت

بتی که جمله بتان پیش او گرفتاری

چنین چنین به تعجب سری بجنبانید

که نادرست و غریبست درنگر باری

چو مشتری دو چشم تو حی قیومست

به چنگ زاغ مده چشم را چو مرداری

دهی تو کاله فانی بری عوض باقی

لطیف مشتریی سودمند بازاری

خمش خمش که اگرچه تو چشم را بستی

ریای خلق کشیدت به نظم و اشعاری

ولیک مفخر تبریز شمس دین با توست

چه غم خوری ز بد و نیک با چنین یاری

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3072, Divan e Shams

به من نگر که به جز من به هر‌که درنگری

یقین شود که ز عشق خدای بی‌خبری

بدآن رخی بنگر کاو نمک ز حق دارد

بود که ناگه از آن رخ تو دولتی ببری

تو را چو عقل پدر بوده ‌است و تن مادر

جمال روی پدر درنگر اگر پسری

بدان که پیر سراسر صفات حق باشد

اگرچه پیر نماید به صورت بشری

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۶۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2669

پنج وقت آمد نماز و رهنمون

عاشقان را فی صلاة دائمون

قرآن کریم، سورهٔ معارج (۷۰)، آیهٔ ۲۳

Quran, Al-Ma’arij(#70), Line #23

«الَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ.»

«آنان كه به نماز مداومت مى‌ورزند.»

نه به پنج آرام گیرد آن خمار

که درآن سرهاست نی ‎پانصد هزار

نیست زرغبا وظیفه عاشقان

سخت مستسقی‎ست جان صادقان

نیست زرغبا وظیفه ماهیان

زانکه بی‌دریا ندارند انس جان

حدیث

«یٰا اَبٰا هُرَیرَةَ زُرْغِبّاً تَزْدَدْ حُبّاً»

«ای ابوهریره (دوستانت) را یک روز در میان (گاه‌گاه) دیدار کن

تا علاقه‌ات نسبت‌به ایشان افزایش یابد»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shams

قومی که بر براق بصیرت سفر کنند

بی ابر و بی‌غبار در آن مه نظر کنند

در دانه‌های شهوتی آتش زنند زود

وز دامگاه صعب به یک تک عبر کنند

از خارخار این گر طبع آن طرف روند

بزم و سرای گلشن جای دگر کنند

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2910

هر یکی خاصیت خود را نمود

آن هنرها جمله بدبختی فزود

آن هنرها گردن ما را ببست

زآن مناصب سرنگونساریم و پست

آن هنر فی جیدنا حبل مسد

روز مردن نیست زآن فن‎ها مدد

قرآن کریم، سورهٔ لهب (۱۱۱)، آیهٔ ۵

Quran, Al-Masad(#111), Line #5

«فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»

«و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»

جز همان خاصیت آن خوش‌حواس

که به شب بد چشم او سلطان‌شناس

آن هنرها جمله غول راه بود

غیر چشمی کو ز شه آگاه بود

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550

پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکان

زیر این دکان تو مدفون دو کان

هست این دکان کرایی زود باش

تیشه بستان و تکش را می‌تراش

تا که تیشه ناگهان بر کان نهی

از دکان و پاره‌دوزی وارهی

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2558

پس تو را بیرون کند صاحب دکان

وین دکان را بر‌کند از روی کان

تو ز حسرت گاه بر سر می‌زنی

گاه ریش خام خود بر‌می‌کنی

کای دریغا آن من بود این دکان

کور بودم بر‌ نخوردم زین مکان

ای دریغا بود ما را برد باد

تا ابد یا حسرتا شد للعباد

دریغا که دار و ندار ما را باد فنا با خود برد 

و در این حال است که بندگان عاصی باید تا ابد حسرت بخورند

قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۰

Quran, Yaseen(#36), Line #30

«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ  مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ.»

«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835

هرکه داد او حسن خود را در مزاد

صد قضای بد سوی او رو نهاد

حیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌ها

بر سرش ریزد چو آب از مشک‌ها

دشمنان او را ز غیرت می‌درند

دوستان هم روزگارش می‌برند

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174

ما در این دهلیز قاضی قضا

بهر دعوی الستیم و بلی

که بلی گفتیم و آن را ز امتحان

فعل و قول ما شهود است و بیان

از چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیم

نه که ما بهر گواهی آمدیم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shams

من پیش ازین می‌خواستم گفتار خود را مشتری

واکنون همی‌خواهم ز تو کز گفت خویشم واخری

آمد بتی بی‌رنگ و بو دستم معطل شد بدو

استاد دیگر را بجو بهر دکان بتگری

دکان ز خود پرداختم انگازها انداختم

قدر جنون بشناختم ز اندیشه‌ها گشتم بری

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3060

تو برین دکان زمانی صبر کن

تا گزارم فرض و خوانم لم یکن

قرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴

Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4

«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»

«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3132

گور خوش‌تر از چنین دل مر تو را

آخر از گور دل خود برتر آ

زنده‌‏یی و زنده‌زاد ای شوخ و شنگ

دم نمی‌‏گیرد تو را زین گور تنگ

یوسف وقتی و خورشید سما

زین چه و زندان برآ و رو نما

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

منم چو عقل و خرد در درون پرده تو

به وقت لذت و شادی به گاه رنج و فتور

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جز توکل جز که تسلیم تمام

در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #576

ای رفیقان راه‌ها را بست یار

آهوی لنگیم و او شیر شکار

جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای

در کف شیر نر خون‌خواره‌ای

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #301, Divan e Shams

ز سلام خوش‌سلامان بکشم ز کبر دامان

که شده‌ست از سلامت دل و جان ما مطیب

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2889

ای یرانا لا نراه روز و شب

چشم‌بند ما شده دید سبب

ای خدایی که روز و شب ما را می‌بینی و ما تو را نمی‌بینیم 

اصولا سبب‌سازی ذهنی چشممان را بسته است

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #301, Divan e Shams

صلوات بر تو آرم که فزوده باد قربت

که به قرب کل گردد همه جزوها مقرب

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616

گر بپرانیم تیر آن نی ز ماست

ما کمان و تیراندازش خداست

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶١۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #615

تو ز قرآن بازخوان تفسیر بیت

گفت ایزد ما رمیت اذ رمیت

قرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷

Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17

«... وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ ... .»

«… و آن‌گاه که تیر می‌انداختی، تو تیر نمی‌انداختی، خدا بود که تیر می‌انداخت... .»

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3977

در پناه جان جان‌بخشی توی

کشتی اندر خفته‌ای ره می‌روی

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417

چون ز بی‌صبری قرین غیر شد

در فراقش پرغم و بی‌خیر شد

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215

از پی آن گفت حق خود را بصیر

که بود دید وی‌ات هر دم نذیر

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علتی بتر ز پندار کمال

نیست اندر جان تو ای ذودلال

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حدید

ای بسی بسته به بند ناپدید

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگ جو هست سرگین ای فتی

گرچه جو صافی نماید مر تو را

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670

حکم حق گسترد بهر ما بساط

که بگویید از طریق انبساط

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130

چون ملایک گوی لا علم لنا

تا بگیرد دست تو علمتنا

مانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست

تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیرد

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32

«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»

«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams

دم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیر

کار او کن فیکون‌ است نه موقوف علل

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196

تا کنی مر غیر را حبر و سنی

خویش را بدخو و خالی می‌کنی

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151

مرده خود را رها کرده‌ست او

مرده بیگانه را جوید رفو

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479

دیده آ بر دیگران نوحه‌گری

مدتی بنشین و بر خود می‌گری

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

شب غریب چو آواز آشنا شنوی

رهی ز ضربت مار و جهی ز وحشت مور

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1299

نی تو گویی هم به گوش خویشتن

نی من و نی غیر من ای هم تو من

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4740

با چنین ناقابلی و دوری‌ای

بخشد این غوره مرا انگوری‌ای

نیستم اومیدوار از هیچ سو

وآن کرم می‌گویدم لا تیأسوا

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷

Quran, Yusuf(#12), Line #87

«…وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ ۖ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ»

«…و از رحمت خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»

دایما خاقان ما کردست طو

گوشمان را می‌کشد لا تقنطوا

قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳

Quran, Az-Zumar(#39), Line #53

«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّـهِ ۚ 

إِنَّ اللَّـهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.»

«بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. 

زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»

گرچه ما زین ناامیدی در گویم

چون صلا زد دست‌اندازان رویم

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #916

نیست کسبی از توکل خوب‌تر

چیست از تسلیم خود محبوب‌تر

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جز توکل جز که تسلیم تمام

در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

خمار عشق درآرد به گور تو تحفه

شراب و شاهد و شمع و کباب و نقل و بخور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574

من نمی‌گویم مرا هدیه دهید

بلکه گفتم لایق هدیه شوید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

در آن زمان که چراغ خرد بگیرانم

چه‌ های و هوی برآید ز مردگان قبور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3110

همچو عارف کز تن ناقص چراغ

شمع دل افروخت از بهر فراغ

تا که روزی کاین بمیرد ناگهان

پیش چشم خود نهد او شمع جان

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴٨٠

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2480

تا کنون کردی چنین اکنون مکن

تیره کردی آب را افزون مکن

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۶۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1764

عقل کاذب هست خود معکوس‌بین

زندگی را مرگ بیند ای غبین

ای خدا بنمای تو هر چیز را

آنچنانکه هست در خدعه‌سرا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

ز های و هوی شود خیره خاک گورستان

ز بانگ طبل قیامت ز طمطراق نشور

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339

نعره لاضیر بر گردون رسید

هین ببر که جان ز جان‌کندن رهید

ساحران با بانگی بلند که به آسمان می‌رسید گفتند هیچ ضرری به ما نمی‌رسد

هان اینک ای فرعون دست و پای ما را قطع کن که جان ما از جان‌کندن نجات یافت

قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰

Quran, Ash-Shu’araa(#26), Line #50

« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»

«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

کفن دریده گرفته دو گوش خود از بیم

دماغ و گوش چه باشد به پیش نفخه صور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #431

توبه کن مردانه سر آور به ره

که فمن یعمل بمثقال یره

قرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨

Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8

«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ.»

«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»

«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.»

و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1234

توبه کن بیزار شو از هر عدو

کو ندارد آب کوثر در کدو

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818

چشم حس افسرد بر نقش ممر

تش ممر می‌بینی و او مستقر

این دویی اوصاف دید احول است

ورنه اول آخر آخر اول ‌است

قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳

Quran, Al-Hadid(#57), Line #3

«هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ… .»

«اوست اوّل و آخر... .»

هی ز چه معلوم گردد این ز بعث

بعث را جو کم کن اندر بعث بحث

شرط روز بعث اول مردن است

زآن‌که بعث از مرده زنده کردن است

جمله عالم زین غلط کردند راه

کز عدم ترسند و آن آمد پناه

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به هر طرف نگری صورت مرا بینی

اگر به خود نگری یا به سوی آن شر و شور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #803

ای تو در بیگار خود را باخته

دیگران را تو ز خود نشناخته

تو به هر صورت که آیی بیستی

که منم این واللـه آن تو نیستی

یک زمان تنها بمانی تو ز خلق

در غم و اندیشه مانی تا به حلق

این تو کی باشی که تو آن اوحدی

که خوش و زیبا و سرمست خودی

مرغ خویشی صید خویشی دام خویش

صدر خویشی فرش خویشی بام خویش

جوهر آن باشد که قایم با خود است

آن عرض باشد که فرع او شده‌ست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

ز احولی بگریز و دو چشم نیکو کن

که چشم بد بود آن روز از جمالم دور

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #367

دورباش غیرتت آمد خیال

گرد بر گرد سراپرده جمال

بسته هر جوینده را که راه نیست

هر خیالش پیش می‌آید که بیست

جز مگر آن تیزگوش تیزهوش

کش بود از جیش نصرت‌هاش جوش

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862

من ز حق درخواستم کای مستعان

بر قرائت من حریصم همچو جان

نیستم حافظ مرا نوری بده

در دو دیده وقت خواندن بی‌گره

باز ده دو دیده‌ام را آن زمان

که بگیرم مصحف و خوانم عِیان

آمد از حضرت ندا کای مرد کار

ای به هر رنجی به ما امیدوار

حسن ظن است و امیدی خوش تو را

که تو را گوید به هر دم برتر آ

هر زمان که قصد خواندن باشدت

یا ز مصحف‌ها قرائت بایدت

من در آن دم وادهم چشم تو را

تا فروخوانی معظم جوهرا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به صورت بشرم‌ هان و هان غلط نکنی

که روح سخت لطیف است و عشق سخت غیور

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٧٩٩

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3799

خشم بر شاهان شه و ما را غلام

خشم را هم بسته‌ام زیر لگام

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵٠٠

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500

درگذر از فضل و از جلدی و فن

کار خدمت دارد و خلق حسن

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

چه جای صورت اگر خود نمد شود صدتو

شعاع آینه جان علم زند به ظهور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2872

حق همی خواهد که تو زاهد شوی

تا غرض بگذاری و شاهد شوی

کاین غرض‌ها پرده دیده بود

بر نظر چون پرده پیچیده بود

پس نبیند جمله را با طم و رم

حبک‌الـاشیاء یعمی و یصم

حدیث

«حُبُّکَ الْـاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»

«عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

دهل زنید و سوی مطربان شهر تنید

مراهقان ره عشق راست روز ظهور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2033

چونکه جفت احولانیم ای شمن

لازم آید مشرکانه دم زدن

آن یکیی زآن سوی وصف است و حال

جز دویی نآید به میدان مقال

یا چو احول این دویی را نوش کن

یا دهان بردوز و خوش خاموش کن

یا به نوبت گه سکوت و گه کلام

احولانه طبل می‌زن والسلام

چون ببینی محرمی گو سر جان

گل ببینی نعره‎ زن چون بلبلان

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۳۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2038

چون ببینی مشک پر مکر و مجاز

لب ببند و خویشتن را خنب‌ ساز

دشمن آب است پیش او مجنب

ورنه سنگ جهل او بشکست خنب

با سیاست‎های جاهل صبر کن

خوش مدارا کن به عقل من لدن

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به جای لقمه و پول ار خدای را جستی

نشسته بر لب خندق ندیدیی یک کور

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3705

دانه‌جو را دانه‏‌اش دامی شود

و آن سلیمان‌جوی را هر دو بود

مرغ جان‌ها را در این آخرزمان

نیستشان از همدگر یک دم امان‏

هم سلیمان هست اندر دور ما

کو دهد صلح و نماند جور ما

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۸۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3780

نک در‌افتادیم در خندق همه

کشته و خسته‌ی بلا بی‌ ملحمه

تکیه بر عقل خود و فرهنگ خویش

بودمان تا این بلا آمد به پیش

بی‌مرض دیدیم خویش و بی ز رق

آنچنان که خویش را بیمار دق

علت پنهان کنون شد آشکار

بعد از آنکه بند گشتیم و شکار

سایه‌ رهبر به است از ذکر حق

یک قناعت به که صد لوت و طبق

چشم بینا بهتر از سیصد عصا

چشم بشناسد گهر را از حصا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1145, Divan e Shams

به شهر ما تو چه غمازخانه بگشادی

دهان بسته تو غماز باش همچون نور

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1637

با تو قلماشیت خواهیم گفت هان

صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان

مر تو را هر زخم کآید ز آسمان

منتظر می‌باش خلعت بعد از آن

کو نه آن شاه است کت سیلی زند

پس نبخشد تاج و تخت مستند

جمله دنیا را پر پشه بها

سیلی‌یی را رشوت بی‌منتها

گردنت زین طوق زرین جهان

چست دردزد و ز حق سیلی ‌ستان

آن قفاها کانبیا برداشتند

زآن بلا سرهای خود افراشتند

لیک حاضر باش در خود ای فتی

تا به خانه او بیابد مر تو را

ور نه خلعت را برد او بازپس

که نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1645

باز سؤال کردن صوفی از آن قاضی

گفت آن صوفی چه بودی کاین جهان

ابروی رحمت گشادی جاودان

هر دمی شوری نیاوردی به پیش

برنیاوردی ز تلوین‌هاش نیش

شب ندزدیدی چراغ روز را

دی نبردی باغ عیش‌آموز را

جام صحت را نبودی سنگ تب

ایمنی را خوف نآوردی کرب

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش

گر نبودی خرخشه در نعمتش