برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.
متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)
متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)
متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)
متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)
تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)
تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل)
اشعار همراه با لینک پرشی به فایل صوتی برنامه
اشعار همراه با لینک پرشی به ویدیو برنامه
خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتی
خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویری
برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی بر روی این لینک کلیک کنید.
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی(۱) به گوشِ جان گفت
ای نامِ تو اینکه می‌نتان(۲) گفت
درّندهٔ آنکه گفت پیدا
سوزندهٔ آنکه در نهان گفت
چه عذر و بهانه دارد ای جان؟
آن کس که ز بی‌نشان، نشان گفت
گل داند و بلبلِ مُعَربِد(۳)
رازی که میانِ گلْسِتان گفت
آن کس نه که از طریقِ تحصیل
آموخت، ز بانگِ بلبلان گفت
صیّادیِ تیرِ غَمزه‌ها(۴) را
آن ابروهایِ چون کمان گفت
صد گونه زبان زمین برآورد
در پاسخِ آنچه آسمان گفت
ای عاشقِ آسمان، قرین شو
با او که حدیثِ نردبان گفت
زان شاهدِ(۵) خانگی نشان کو؟
هر کس سخنی ز خاندان گفت
کو شَعشَعه‌هایِ(۶) قرصِ خورشید
هر سایه‌نشین ز سایه‌بان گفت
با این همه گوش و هوش مست است
زان چند سخن که این زبان گفت
چون یافت زبان دو سه قُراضه(۷)
مشغول شد و به ترکِ کان گفت
وز ننگِ قُراضه جانِ عاشق
ترکِ بازار و این دکان گفت
در گوشم گفت عشق: «بس کن»
خاموش کنم، چو او چنان گفت
(۱) دی: دیروز، روز گذشته
(۲) می‌نتان: نمی‌توان
(۳) مُعَربِد: بَدمَست، عَربده‌کش
(۴) غَمزه: اشاره با چشم و ابرو، برهم زدن مژگان از روی ناز و کرشمه
(۵) شاهد: زیباروی، خوب‌روی، مجازاً معشوق
(۶) شَعشَعه: تابندگی، تابناکی
(۷) قُراضه: براده یا ریزه‌های طلا یا فلزات قیمتی دیگر، پول خُرد
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی به گوشِ جان گفت
ای نامِ تو اینکه می‌نتان گفت
درّندهٔ آنکه گفت پیدا
سوزندهٔ آنکه در نهان گفت
چه عذر و بهانه دارد ای جان؟
آن کس که ز بی‌نشان، نشان گفت
حکیم سنائی
خود‌به‌خود شکل دیو می‌کردند
وز نَهیبَش(۸) غَریوْ(۹) می‌کردند
(۸) نهیب: فریادِ بلند برای ترساندن، تَشَر
(۹) غریو: فریاد، بانگِ بلند
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063
گر نه نفس از اندرون راهت زدی
رهزنان را بر تو دستی کِی بُدی؟
زآن عَوانِ(۱۰) مقتضی(۱۱) که شهوت است
دل اسیر حرص و آز و آفت است
زآن عوانِ سِرّ شدی دزد و تباه
تا عوانان را به قهرِ توست راه
(۱۰) عَوان: مأمور
(۱۱) مُقتَضی: خواهش‌گر
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376
گفت: نامت چیست؟ برگو بی‌دهان
گفت: خَرّوب(۱۲) است ای شاهِ جهان
گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟
گفت: من رُستَم(۱۳)، مکان ویران شود
من که خَرّوبم، خرابِ منزلم
هادمِ(۱۴) بنیادِ این آب و گِلم
(۱۲) خَرّوب: بسیار خراب‌کننده
(۱۳) رُستَن: روییدن
(۱۴) هادِم: ویران کننده، نابود کننده
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1386
عاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی(۱۵)
همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۱۶)؟
خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس
تا ندزدد از تو آن اُستاد، درس
چون بگویی: جاهلم، تعلیم دِه
این چنین انصاف از ناموس(۱۷) بِه
(۱۵) کژی: کجی، ناموزونی، ناراستی
(۱۶) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.
(۱۷) ناموس: خودبینی، تکبّر
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2908
گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَج(۱۸)
صبر کن، اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۱۹)
اِحْتِما(۲۰) کن، اِحْتِما ز اندیشه‌‌ها
فکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌‌ها
اِحْتِماها بر دَواها سَرور است
زآنکه خاریدن، فزونیِّ گَر(۲۱) است
اِحْتِما، اصلِ دوا آمد یقین
اِحْتِما کن قوهٔ جان را ببین
(۱۸) حَرَج: تنگی و فشار
(۱۹) الصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلیدِ درِ رستگاری و نجات است.
(۲۰) اِحتِما: پرهیز
(۲۱) گَر: کچلی
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴٨٠
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2480
تا کنون کردی چنین، اکنون مکن
تیره کردی آب را، افزون مکن
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389
از پدر آموز ای روشن‌جَبین(۲۲)
رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا(۲۳) پیش از این
قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳
Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23
«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»
«گفتند: اى پروردگارِ ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نیآمرزى
و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»
نه بهانه کرد و، نه تزویر ساخت
نه لِوایِ(۲۴) مکر و حیلت برفراخت
باز آن ابلیس، بحث آغاز کرد
که بُدَم من سُرخ‌رو، کردیم زرد
رنگ، رنگِ توست، صَبّاغم(۲۵) تویی
اصلِ جُرم و آفت و داغم تویی
هین بخوان: رَبِّ بِمٰا اَغْوَیْتَنی
تا نگردی جبری و، کژ کم تنی
قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۶
Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16
«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْـمُسْتَقِيمَ.»
«گفت: حال که مرا گمراه ساخته‌ای، من هم ایشان را از راه راست تو منحرف می‌کنم.»
[ما به‌عنوان من‌ذهنی هم خودمان را گمراه می‌کنیم
و هم به هرکسی که می‌رسیم او را به واکنش درمی‌آوریم.]
بر درختِ جبر تا کِی برجهی
اختیارِ خویش را یکسو نهی؟
همچو آن ابلیس و ذُرّیاتِ(۲۶) او
با خدا در جنگ و اندر گفت و گو
(۲۲) جَبین: پیشانی
(۲۳) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم
(۲۴) لِوا: پرچم
(۲۵) صَبّاغ: رنگرز
(۲۶) ذُرّیّات: جمعِ ذُرِّیَّه به معنی فرزند، نسل
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3746
کورْمرغانیم و، بس ناساختیم
کآن سُلیمان را دَمی نشناختیم
همچو جُغدان، دشمنِ بازان شدیم
لاجَرَم واماندهٔ ویران شدیم
می‌کنیم از غایتِ(۲۷) جهل و عَمیٰ(۲۸)
قصدِ آزارِ عزیزانِ خدا
(۲۷) غایت: نهایت
(۲۸) عَمیٰ: کوری
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3759
تو چه دانی بانگِ مرغان را همی
چون ندیدستی سُلیمان را دَمی؟
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۰۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3705
دانه‌جو را، دانهاش دامی شود
و آن سلیمان‌جویْ را هر دو بُوَد
مرغِ جان‌ها را در این آخِرزمان
نیستْشان از همدگر یک دَم امان
هم سلیمان هست اندر دورِ ما
کو دهد صلح و، نمانَد جورِ ما
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #59
کاین تأنّی(۲۹) پرتوِ رحمان بُوَد
وآن شتاب از هَزّهٔ(۳۰) شیطان بُوَد
(۲۹) تأنّی: آهستگی، درنگ کردن، تأخیر کردن
(۳۰) هَزَّه: تکان دادن، در اینجا به معنی تحریک و وسوسه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214
علّتی بتّر ز پندارِ کمال
نیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۱)
(۳۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219
در تگِ(۳۲) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۳)
گرچه جو صافی نماید مر تو را
(۳۲) تگ: ته و بُن
(۳۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240
کرده حق ناموس(۳۴) را صد من حَدید(۳۵)
ای بسی بسته به بندِ ناپدید
(۳۴) ناموس: خودبینی، تکبّر، حیثیت بدلی من ذهنی
(۳۵) حَدید: آهن
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387
خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس
تا ندزدد از تو آن اُستاد، درس
چون بگویی: جاهلم، تعلیم دِه
این‌چنین انصاف از ناموس(۳۶) بِه
(۳۶) ناموس: خودبینی، تکبّر، حیثیت بدلی من ذهنی
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670
حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۳۷)
که بگویید از طریقِ انبساط
(۳۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130
چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَنا
تا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنا
مانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست»
تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32
«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»
«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams
دم او جان دَهَدَت رُو ز نَفَخْتُ(۳۸) بپذیر
کارِ او کُنْ فَیکون است نه موقوفِ علل
(۳۸) نَفَخْتُ: دمیدم
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #658
فهمِ تو چون بادهٔ شیطان بُوَد
کی تو را وهمِ میِ رحمان بُوَد؟
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417
چون ز بی‌صبری قرینِ غیر شد
در فِراقش پُر غم و بی‌خیر شد
صُحبتت(۳۹) چون هست زَرِّ دَهْدَهی(۴۰)
پیشِ خاین چون امانت می‌نهی؟
خوی با او کن کامانتهایِ تو
ایمن آید از اُفول(۴۱) و از عُتُو(۴۲)
خوی با او کن که خو را آفرید
خوی‌های انبیا(۴۳) را پَرورید
(۳۹) صحبت: هم‌نشینی
(۴۰) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب
(۴۱) اُفول: غایب و ناپدید شدن
(۴۲) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به‌معنی تعدّی و تجاوز
(۴۳) انبیا: جمع نبی، پیغمبران
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
گل داند و بلبلِ مُعَربِد
رازی که میانِ گلْسِتان گفت
آن کس نه که از طریقِ تحصیل
آموخت، ز بانگِ بلبلان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۵۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3155, Divan e Shams
بلبلِ مست سخت مَخمور(۴۴) است
گلشن و سبزه‌زار بایستی
(۴۴) مخمور: خمارآلوده
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2875
در دلش خورشید چون نوری نشاند
پیشش اختر(۴۵) را مقادیری نماند
(۴۵) اختر: ستاره
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۱۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1415
کاش چون طفل از حِیَل(۴۶) جاهل بُدی
تا چو طفلان چنگ در مادر زدی
یا به علمِ نَقْل کم بودی مَلی(۴۷)
علمِ وحیِ دل، ربودی از ولی
با چنین نوری، چو پیش آری کتاب
جانِ وحی‌آسایِ تو، آرَد عِتاب(۴۸)
(۴۶) حِیَل: حیله‌ها
(۴۷) مَلی: مخفف مَلی‌ء، به‌معنی پُر
(۴۸) عِتاب: نکوهش
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #658
فهمِ تو چون بادهٔ شیطان بُوَد
کِی تو را وهمِ میِ رحمان بُوَد؟
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740
می‌زند جان در جهانِ آبگُون
نعرهٔ یا لَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُون
قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶
Quran, Yaseen(#36), Line #26
«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»
« گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»
گر نخواهد زیست جان بی این بَدَن
پس فلک، ایوانِ کی خواهد بُدَن؟
گر نخواهد بی‌بدن جانِ تو زیست
فِی‌السَّمآءِ رِزْقُکُمْ روزیِّ کیست؟
قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲
Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22
«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»
«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
صیّادیِ تیرِ غَمزه‌ها را
آن ابروهایِ چون کمان گفت
صد گونه زبان زمین برآورد
در پاسخِ آنچه آسمان گفت
مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616
گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماست
ما کمان و تیراندازش خداست
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208
غیرِ نطق و غیرِ ایماء(۴۹) و سِجِل(۵۰)
صد هزاران ترجمان خیزد ز دل
(۴۹) ايماء: ایما، اشاره كردن
(۵۰) سِجِل: در اين‌جا به‌معنیِ مطلق نوشته
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #347
آنکه فرزندانِ خاصِ آدمند
نَفْخۀ اِنّاٰ ظَلَمْنٰا می‌دمند
زیرا آنان که فرزندان خاص آدمند می‌گویند: «ما بر خود ستم کردیم.»
حاجتِ خود عرضه کن، حجّت مگو
همچو ابلیسِ لعینِ سخت‌رو(۵۱)
سخت‌رویی، گر ورا شد عیب‌پوش
در ستیز و سخت‌رویی رو بکوش
(۵۱) سخت‌رو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
ای عاشقِ آسمان، قرین شو
با او که حدیثِ نردبان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shams
رهِ آسمان درون است پَرِ عشق را بجنبان
پَرِ عشق چون قوی شد غمِ نردبان نمانَد
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3699
از حدیثِ شیخ جمعیّت رسد
تفرقه آرد دَمِ اهلِ حسد
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3691
گفتِ هر یک‌تان دهد جنگ و فراق
گفتِ من آرد شما را اتّفاق
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
در گوشم گفت عشق: «بس کن»
خاموش کنم، چو او چنان گفت
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517
موسیا، بسیار گویی، دور شو
ور نه با من گُنگ باش و کور شو
ور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۵۲)
تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی
چون حَدَث کردی تو ناگه در نماز
گویدت: سویِ طهارت رُو بتاز
وَر نرفتی، خشک، جُنبان میشوی
خود نمازت رفت پیشین(۵۳) ای غَوی(۵۴)
(۵۲) شِسته: مخفف نشسته است.
(۵۳) پیشین: از پیش
(۵۴) غَوی: گمراه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #298
چون مَلَک تسبیحِ حق را کن غذا
تا رهی همچون ملایک از اَذا(۵۵)
جبرئیل ار سویِ جیفه(۵۶) کم تَنَد
او به قوّت کَی ز کَرکَس کم زند؟
حَبَّذٰا(۵۷) خوانی نهاده در جهان
لیک از چشمِ خسیسان بس نهان
گر جهان باغی پُر از نعمت شود
قِسمِ(۵۸) موش و مار هم خاکی بود
(۵۵) اَذا: همان اَذیٰ به معنی اذیّت و آزار است.
(۵۶) جیفه: مُردار
(۵۷) حَبَّذٰا: کلمه‌ای عربی است و در مورد ستایش و اعجاب به‌کار رود.
و در فارسی به معنی خوشا، چه نیکو، چه خوب است.
(۵۸) قِسم: قِسمت، نصیب
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #302
انکارِ اهلِ تن غذایِ روح را، و لرزیدنِ ایشان بر غذایِ خسیس(۵۹)
قسمِ او خاکست، گر دِی، گر بهار
میرِ کَوْنی(۶۰) خاک چون نوشی چو مار؟
در میانِ چوب، گوید کرمِ چوب
مر که را باشد چنین حلوایِ خوب؟!
کِرمِ سِرگین در میانِ آن حَدَث(۶۱)
در جهان نُقلی(۶۲) نداند جز خَبَث(۶۳)
(۵۹) خسیس: پَست، فرومایه
(۶۰) میرِ کَوْن: امیر جهان هستی، مراد انسان و اشرف مخلوقات است.
(۶۱) حَدَث: سرگین، مدفوع
(۶۲) نُقل: نوعی شیرینی که در آن بادام و پسته می‌گذارند.
(۶۳) خَبَث: پلیدی، زنگاری که از طلای تقلّبی پس از حرارت دادن می‌ماند.
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #305
«مناجات»
ای خدایِ بی‌نظیر ایثار(۶۴) کن
گوش را چون حلقه دادی زین سخُن
گوشِ ما گیر و بدآن مجلس کَشان
کز رَحیقت(۶۵) می‌خورند آن سَرخوشان(۶۶)
چون به ما بویی رسانیدی از این
سر مَبَند آن مَشک را ای ربِّ دین
از تو نوشند، ار ذُکورند(۶۷) ار اِناث(۶۸)
بی‌دریغی در عطا یا مُستَغاث(۶۹)
ای دعا ناگفته از تو مُستَجاب
داده دل را هر دَمی صد فتحِ باب
چند حرفی نقش کردی از رُقوم(۷۰)
سنگ‌ها از عشقِ آن شد همچو موم
نونِ ابرو، صادِ چشم و جیمِ گوش
بر نوشتی، فتنهٔ صد عقل و هوش
زآن حروفت، شد خِرَد باریک‌ریس(۷۱)
نَسخْ(۷۲) می‌کُن ای ادیبِ خوشنویس
درخورِ هر فکر بسته بر عدم
دم به دم نقشِ خیالی خوش‌رقم
حرف‌هایِ طُرفه(۷۳) بر لوحِ خیال
برنوشته چشم و عارِض(۷۴) خَدّ(۷۵) و خال
بر عدم باشم، نه بر موجود، مست
زآنکه معشوقِ عدم وافی‌تر است
عقل را خط‌‌‌‌‌خوانِ(۷۶) آن اَشکال کرد
تا دهد تدبیرها را زآن نَوَرد(۷۷)
(۶۴) ایثار: بخشش بلاعوض
(۶۵) رَحیق: بادهٔ ناب، شراب صاف و زلال
(۶۶) سَرخوشان: جمعِ سَرخوش، سرمستان
(۶۷) ذُکور: جمعِ ذَکَر، آنان که جنس مذکّر دارند اعمّ از مردان و پسران.
(۶۸) اِناث: جمعِ اُنْثیٰ، آنان که جنسِ مؤنّث دارند اعمّ از زنان و دختران.
(۶۹) مُستَغاث: فریادرس، فریاد رسنده.
(۷۰) رُقوم: جمعِ رَقَم. رَقَم زدن: نوشتن، نقاشی کردن، مقدّر کردن.
(۷۱) باریک‌ریس: باریک ریسنده، کسی که دقیق می‌بافد.
مجازاً کسی که در مسائل دقیق می‌اندیشد. در اینجا به معنی کسی است که حیران و سرگشته می‌شود.
(۷۲) نَسخْ: محو کردن، باطل کردن، نسخه برداری از روی کتاب.
(۷۳) طُرفه: شگفت انگیز و بدیع
(۷۴) عارِض: چهره، صورت
(۷۵) خَدّ: رخسار، گونه
(۷۶) خط‌‌‌‌‌خوان: خوانندهٔ خط
(۷۷) نَوَرد: درخور، لایق، پیچ و تاب، شبیه، نبرد، نوردیدن
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #317
«تمثیلِ لوحِ محفوظ، و ادراکِ عقل هر کسی از آن لوح،
آنکه امر و قسمت و مقدور هر روزهٔ وی است
همچون ادراکِ جبرئیل علیه‌السّلام هر روزی از لوحِ اعظم»
چون مَلَک از لوحِ محفوظ(۷۸) آن خِرَد
هر صباحی درسِ هر روزه بَرَد
قرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیات ۲۱ و ۲۲
Quran, Al-Buruj(#85), Line #21-22
«بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ»
«بلى اين قرآن مجيد است،»
«فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ»
«در لوح محفوظ.»
بر عدم تحریرها بین بی‌بَنان(۷۹)
و از سوادش(۸۰) حیرتِ سوداییان(۸۱)
هر کسی شد بر خیالی ریشِ گاو(۸۲)
گشته در سودایِ گنجی کنجکاو
از خیالی گشته شخصی پُرشکوه
روی آورده به معدن‌هایِ کوه
وز خیالی آن دگر با جهدِ مُرّ(۸۳)
رو نهاده سویِ دریا بهرِ دُرّ
و آن دگر بهرِ تَرَهُّب(۸۴) در کِنِشْت(۸۵)
و آن یکی اندر حریصی سویِ کِشت
از خیال، آن رهزنِ رَسته شده(۸۶)
وز خیال، این مَرهمِ خسته شده
در پَری‌خوانی(۸۷) یکی دل کرده گُم
بر نُجوم، آن دیگری بنهاده سُم
این روش‌ها مختلف بیند بُرون
زآن خیالاتِ مُلَوَّن(۸۸) زاندرون
این در آن حَیران شده، کان بر چی است؟
هر چَشنده آن دگر را نافی(۸۹) است
آن خیالات ار نَبُد نامُؤتَلِف(۹۰ و ۹۱)
چون ز بیرون شد رَوِش‌ها مختلف؟
قبلهٔ جان را چو پنهان کرده‌اند
هر کسی رو جانبی آورده‌اند
(۷۸) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵).
(۷۹) بَنان: انگشتان، سرِ انگشتان
(۸۰) سواد: سیاهی، سطوری که بر لوح نویسند.
(۸۱) سوداییان: تاجران و بازرگانان، دیوانگان، عارفان.
(۸۲) ریشِ گاو: احمق، مسخره و دستاویز
(۸۳) مُرّ: تلخ. جهدِ مُرّ: تلاش رنج‌آور و فراوان
(۸۴) تَرَهُّب: پارسایی، روش رهبانیّت را اختیار کردن.
(۸۵) کِنِشْت: صومعه، معبد
(۸۶) رَسته شده: نجات یافته، به راه هدایت آمده.
(۸۷) پَری‌خوانی: فنِّ جن‌گیری و تسخیر اَجنّه که در قدیم معمول بوده است.
(۸۸) مُلَوَّن: رنگارنگ
(۸۹) نافی: نفی‌کننده، ردکننده
(۹۰) مُؤتَلِف: پیوند یابنده، چیزی که با چیز دیگر پیوند خورد.
(۹۱) نامُؤتَلِف: ناپیوسته و ناهماهنگ.
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #329
تمثیلِ روش‌هایِ مختلف و همّت‌های گوناگون به اختلافِ تَحرّیِ
مُتَحرّیان در وقتِ نماز، قبله را به وقتِ تاریکی و تحرّیِ غوّاصان در قعرِ بحر
همچو قومی که تحرّی(۹۲) می‌کنند
بر خیالِ قبله سویی می‌تَنَند
چونکه کعبه رو نمایَد صبحگاه
کشف گردد که: کِه گُم کرده‌ست راه
قرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیهٔ ۹
Quran, At-Tariq(#86), Line #9
«يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»
«روزى كه رازها آشكار مى‌شود»
یا چو غَوّاصان به زیرِ قعرِ آب
هر کسی چیزی همی چیند شتاب
بر اُمیدِ گوهر و دُرِّ ثَمین(۹۳)
تُوبره(۹۴) پر می‌کنند از آن و این
چون برآیند از تگِ(۹۵) دریایِ ژرف
کشف گردد صاحبِ دُرّ شِگَرف(۹۶)
و آن دگر که بُرد مُرواریدِ خُرد
و آن دگر که سنگ‌ریزه و شَبَّه(۹۷) بُرد
هٰکَذٰی(۹۸) یَبْلُوهُمُ(۹۹) بِالسّاهِرَة(۱۰۰)
فِتْنَةٌ ذاتُ افْتِضاحٍ قاهِرَة
بدین‌سان آزمایشی رسواکننده و نیرومند ایشان را در صحرای محشر می‌آزماید.
قرآن کریم، سورهٔ نازعات (۷۹)، آیهٔ ۱۴
Quran, An-Nazi’at(#79), Line #14
«فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ»
«و آنها خود را در آن صحرا خواهند يافت.»
همچنین هر قوم چون پروانگان
گِردِ شمعی پَرزنان، اندر جهان
خویشتن بر آتشی برمی‌زنند
گِردِ شمعِ خود طَوافی می‌کُنند
بر امیدِ آتشِ موسیِّ بخت
کز لَهیبش(۱۰۱) سبزتر گردد درخت
قرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۳
Quran, Al-Qasas(#28), Line #3
«نَتْلُو عَلَيْكَ مِنْ نَبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»
«براى آنها كه ايمان مى‌آورند داستان راستين موسى و فرعون را بر تو مى‌خوانيم.»
فضلِ آن آتش شنیده هر رَمه(۱۰۲)
هر شَرَر(۱۰۳) را، آن گُمان بُرده همه
چون برآید صُبحدم نورِ خُلود(۱۰۴)
وانماید هر یکی چه شمع بود
هر که را پَر سوخت ز آن شمعِ ظَفَر(۱۰۵)
بِدْهدش آن شمعِ خوش، هشتاد پَر
جُوقِ(۱۰۶) پروانهٔ دو دیده دوخته
مانده زیرِ شمعِ بَد، پَر سوخته
می‌طَپَد اندر پشیمانیّ و سوز
می‌کند آه از هوایِ چشم‌دوز
قرآن کریم، سورهٔ زُمَر (۳۹)، آیهٔ ۵۶
Quran, Az-Zumar(#39), Line #56
«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّـهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ»
«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كار خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»
شمعِ او گوید که: «چون من سوختم
کِی تو را بِرْهانَم از سوز و ستم؟»
شمعِ او گریان که: «من سَرسوخته
چون کنم مر غیر را افروخته؟»
(۹۲) تَحرّی: جستجو کردن
(۹۳) دُرِّ ثَمین: مروارید گرانبها
(۹۴) توبره: کیسهٔ بزرگ
(۹۵) تَگ: عمق، ته، ژرفا
(۹۶) شِگَرف: نادر، کمیاب، زیبا
(۹۷) شَبَه: نوعی سنگ سیاه براق است که به آن شَبَق نیز گویند.
(۹۸) هکَذی: بدین‌سان
(۹۹) یَبْلُوهُم: آزمایش می‌کند ایشان را.
(۱۰۰) ساهِرَه: روی زمین، زمین قیامت
(۱۰۱) لَهیب: زبانهٔ آتش و گرمی آن
(۱۰۲) رَمه: سپاه و لشکر، گروه مردم
(۱۰۳) شَرَر: جرقهٔ آتش، آتش
(۱۰۴) خُلود: جاودانگی، بقای دائمی
(۱۰۵) شمعِ ظَفَر: مُرشد، انسانِ به حضور رسیده
(۱۰۶) جُوق: دسته، گروه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۴۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #346
تفسیرِ یٰا حَسْرَةً عَلَی الْعِبٰاد
قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۰
Quran, Yaseen(#36), Line #30
«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ»
«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»
او همی گوید که از اَشکالِ(۱۰۷) تو
غِرّه گشتم، دیر دیدم حالِ تو
شمع، مُرده، باده رفته، دلربا
غوطه خورد(۱۰۸) از ننگِ کژبینیِّ ما
ظَلَّتِ(۱۰۹) الْاَرْبٰاحُ(۱۱۰) خُسْراً مَغْرَما(۱۱۱)
تَشْتَکی شَکْویٰ اِلَی‌اللهِ الْعَمیٰ
بر اثر کژبینی، سودها به زیانی سخت و پایدار مبّدل شد، از کوردلی خود به خدا شکایت کن.
حَبَّذا اَرْواحُ اِخْوانٍ(۱۱۲) ثِقات(۱۱۳)
مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قٰانِتات(۱۱۴)
زهی به جان‌های برادران مورد اعتماد که آن جان‌ها مسلمان و مؤمن و فروتن‌اند.
هر کسی رویی به سویی بُرده‌اند
و آن عزیزان رو به بی‌سو کرده‌اند
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115
«… فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّـهِ … .»
«… پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست… .»
هر کبوتر می‌پَرَد در مذهبی(۱۱۵)
وین کبوتر جانبِ بی‌جانبی
ما نه مرغانِ هوا، نه خانگی
دانهٔ ما دانهٔ بی‌دانگی
زآن فراخ آمد چنین روزیِّ ما
که دریدن شد قبادوزیِّ ما
(۱۰۷) اَشکال: شِکل‌ها، صورت‌ها، در اینجا به معنی ظاهر فریبنده و رنگارنگ است.
(۱۰۸) غوطه خوردن: فرورفتن در آب. در اینجا کنایه از مخفی شدن، چنانکه وقتی کسی زیر آب رود پنهان می‌شود.
(۱۰۹) ظَلَّت: در اینجا به معنی شد و گردید است.
(۱۱۰) اَرْبٰاح: جمعِ رِبْح، به معنی سود و منفعت.
(۱۱۱) مَغْرَم: ثبوت و ملازمت
(۱۱۲) اِخْوان: جمعِ اَخْ و اَخُو به معنی برادر
(۱۱۳) ثِقات: جمعِ ثِقَه به معنی شخص مورد اعتماد
(۱۱۴) قٰانِتات: جمعِ قٰانِتَه به معنی زنِ فروتن، خداترس، پرهیزگار
(۱۱۵) مَذْهَب: محلّ رفتن، راه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۲۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1624
دیدن زرگر عاقبتِ کار را و سخن بر وفق عاقبت گفتن با مُسْتَعیرِ(۱۱۶) ترازو
آن یکی آمد به پیشِ زرگری
که ترازو ده که برسنجم زری
گفت: خواجه رُو، مرا غلبیر(۱۱۷) نیست
گفت: میزان ده، بر این تَسْخُر مَایست
گفت: جاروبی ندارم در دکان
گفت: بس بس این مَضاحِک(۱۱۸) را بمان(۱۱۹)
من ترازویی که می‌خواهم بده
خویشتن را کر مکن، هر سو مَجِه
گفت: بشنیدم سخن، کر نیستم
تا نپنداری که بی‌معنیستم
این شنیدم، لیک پیری مرتعش(۱۲۰)
دست لرزان، جسم تو نامُنْتَعِش(۱۲۱)
و آن زرِ تو هم قُراضه‌ٔ خُرد و مُرد
دست لرزد، پس بریزد زرِّ خُرد
پس بگویی: خواجه جاروبی بیار
تا بجویم زرِّ خود را در غبار
چون بروبی، خاک را جمع آوری
گوییَم: غَلبیر خواهم ای جَری(۱۲۲)
من ز اوّل دیدم آخِر را تمام
جایِ دیگر رُو از اینجا والسَّلام
(۱۱۶) مُسْتَعیر: آن که چیزی به عاریت گیرد، عاریت‌خواه
(۱۱۷) غلبیر: غربال
(۱۱۸) مَضاحِک: جمعِ مَضحکة، سخنان خنده‌آور، شوخی
(۱۱۹) بمان: توقّف کن
(۱۲۰) مرتعش: لرزان
(۱۲۱) مُنْتَعِش: آن که پس از افتادن برمی‌خیزد،
نامُنْتَعِش در اینجا به معنی سست و نااستوار آمده است.
(۱۲۲) جَری: دلیر و شجاع، گستاخ، وکیل و ضامن
-------------------------
مجموع لغات:
(۱) دی: دیروز، روز گذشته
(۲) می‌نتان: نمی‌توان
(۳) مُعَربِد: بَدمَست، عَربده‌کش
(۴) غَمزه: اشاره با چشم و ابرو، برهم زدن مژگان از روی ناز و کرشمه
(۵) شاهد: زیباروی، خوب‌روی، مجازاً معشوق
(۶) شَعشَعه: تابندگی، تابناکی
(۷) قُراضه: براده یا ریزه‌های طلا یا فلزات قیمتی دیگر، پول خُرد
(۸) نهیب: فریادِ بلند برای ترساندن، تَشَر
(۹) غریو: فریاد، بانگِ بلند
(۱۰) عَوان: مأمور
(۱۱) مُقتَضی: خواهش‌گر
(۱۲) خَرّوب: بسیار خراب‌کننده
(۱۳) رُستَن: روییدن
(۱۴) هادِم: ویران کننده، نابود کننده
(۱۵) کژی: کجی، ناموزونی، ناراستی
(۱۶) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.
(۱۷) ناموس: خودبینی، تکبّر
(۱۸) حَرَج: تنگی و فشار
(۱۹) الصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلیدِ درِ رستگاری و نجات است.
(۲۰) اِحتِما: پرهیز
(۲۱) گَر: کچلی
(۲۲) جَبین: پیشانی
(۲۳) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم
(۲۴) لِوا: پرچم
(۲۵) صَبّاغ: رنگرز
(۲۶) ذُرّیّات: جمعِ ذُرِّیَّه به معنی فرزند، نسل
(۲۷) غایت: نهایت
(۲۸) عَمیٰ: کوری
(۲۹) تأنّی: آهستگی، درنگ کردن، تأخیر کردن
(۳۰) هَزَّه: تکان دادن، در اینجا به معنی تحریک و وسوسه
(۳۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه
(۳۲) تگ: ته و بُن
(۳۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد
(۳۴) ناموس: خودبینی، تکبّر، حیثیت بدلی من ذهنی
(۳۵) حَدید: آهن
(۳۶) ناموس: خودبینی، تکبّر، حیثیت بدلی من ذهنی
(۳۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره
(۳۸) نَفَخْتُ: دمیدم
(۳۹) صحبت: هم‌نشینی
(۴۰) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب
(۴۱) اُفول: غایب و ناپدید شدن
(۴۲) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به‌معنی تعدّی و تجاوز
(۴۳) انبیا: جمع نبی، پیغمبران
(۴۴) مخمور: خمارآلوده
(۴۵) اختر: ستاره
(۴۶) حِیَل: حیله‌ها
(۴۷) مَلی: مخفف مَلی‌ء، به‌معنی پُر
(۴۸) عِتاب: نکوهش
(۴۹) ايماء: ایما، اشاره كردن
(۵۰) سِجِل: در اين‌جا به‌معنیِ مطلق نوشته
(۵۱) سخت‌رو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو
(۵۲) شِسته: مخفف نشسته است.
(۵۳) پیشین: از پیش
(۵۴) غَوی: گمراه
(۵۵) اَذا: همان اَذیٰ به معنی اذیّت و آزار است.
(۵۶) جیفه: مُردار
(۵۷) حَبَّذٰا: کلمه‌ای عربی است و در مورد ستایش و اعجاب به‌کار رود،
و در فارسی به معنی خوشا، چه نیکو، چه خوب است.
(۵۸) قِسم: قِسمت، نصیب
(۵۹) خسیس: پَست، فرومایه
(۶۰) میرِ کَوْن: امیر جهان هستی، مراد انسان و اشرف مخلوقات است.
(۶۱) حَدَث: سرگین، مدفوع
(۶۲) نُقل: نوعی شیرینی که در آن بادام و پسته می‌گذارند.
(۶۳) خَبَث: پلیدی، زنگاری که از طلای تقلّبی پس از حرارت دادن می‌ماند.
(۶۴) ایثار: بخشش بلاعوض
(۶۵) رَحیق: بادهٔ ناب، شراب صاف و زلال
(۶۶) سَرخوشان: جمعِ سَرخوش، سرمستان
(۶۷) ذُکور: جمعِ ذَکَر، آنان که جنس مذکّر دارند اعمّ از مردان و پسران.
(۶۸) اِناث: جمعِ اُنْثیٰ، آنان که جنسِ مؤنّث دارند اعمّ از زنان و دختران.
(۶۹) مُستَغاث: فریادرس، فریاد رسنده.
(۷۰) رُقوم: جمعِ رَقَم. رَقَم زدن: نوشتن، نقاشی کردن، مقدّر کردن.
(۷۱) باریک‌ریس: باریک ریسنده، کسی که دقیق می‌بافد.
مجازاً کسی که در مسائل دقیق می‌اندیشد. در اینجا به معنی کسی است که حیران و سرگشته می‌شود.
(۷۲) نَسخْ: محو کردن، باطل کردن، نسخه برداری از روی کتاب.
(۷۳) طُرفه: شگفت انگیز و بدیع
(۷۴) عارِض: چهره، صورت
(۷۵) خَدّ: رخسار، گونه
(۷۶) خط‌‌‌‌‌خوان: خوانندهٔ خط
(۷۷) نَوَرد: درخور، لایق، پیچ و تاب، شبیه، نبرد، نوردیدن
(۷۸) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵).
(۷۹) بَنان: انگشتان، سرِ انگشتان
(۸۰) سواد: سیاهی، سطوری که بر لوح نویسند.
(۸۱) سوداییان: تاجران و بازرگانان، دیوانگان، عارفان.
(۸۲) ریشِ گاو: احمق، مسخره و دستاویز
(۸۳) مُرّ: تلخ. جهدِ مُرّ: تلاش رنج‌آور و فراوان
(۸۴) تَرَهُّب: پارسایی، روش رهبانیّت را اختیار کردن.
(۸۵) کِنِشْت: صومعه، معبد
(۸۶) رَسته شده: نجات یافته، به راه هدایت آمده.
(۸۷) پَری‌خوانی: فنِّ جن‌گیری و تسخیر اَجنّه که در قدیم معمول بوده است.
(۸۸) مُلَوَّن: رنگارنگ
(۸۹) نافی: نفی‌کننده، ردکننده
(۹۰) مُؤتَلِف: پیوند یابنده، چیزی که با چیز دیگر پیوند خورد.
(۹۱) نامُؤتَلِف: ناپیوسته و ناهماهنگ.
(۹۲) تَحرّی: جستجو کردن
(۹۳) دُرِّ ثَمین: مروارید گرانبها
(۹۴) توبره: کیسهٔ بزرگ
(۹۵) تَگ: عمق، ته، ژرفا
(۹۶) شِگَرف: نادر، کمیاب، زیبا
(۹۷) شَبَه: نوعی سنگ سیاه براق است که به آن شَبَق نیز گویند.
(۹۸) هکَذی: بدین‌سان
(۹۹) یَبْلُوهُم: آزمایش می‌کند ایشان را.
(۱۰۰) ساهِرَه: روی زمین، زمین قیامت
(۱۰۱) لَهیب: زبانهٔ آتش و گرمی آن
(۱۰۲) رَمه: سپاه و لشکر، گروه مردم
(۱۰۳) شَرَر: جرقهٔ آتش، آتش
(۱۰۴) خُلود: جاودانگی، بقای دائمی
(۱۰۵) شمعِ ظَفَر: مُرشد، انسانِ به حضور رسیده
(۱۰۶) جُوق: دسته، گروه
(۱۰۷) اَشکال: شِکل‌ها، صورت‌ها، در اینجا به معنی ظاهر فریبنده و رنگارنگ است.
(۱۰۸) غوطه خوردن: فرورفتن در آب. در اینجا کنایه از مخفی شدن، چنانکه وقتی کسی زیر آب رود پنهان می‌شود.
(۱۰۹) ظَلَّت: در اینجا به معنی شد و گردید است.
(۱۱۰) اَرْبٰاح: جمعِ رِبْح، به معنی سود و منفعت.
(۱۱۱) مَغْرَم: ثبوت و ملازمت
(۱۱۲) اِخْوان: جمعِ اَخْ و اَخُو به معنی برادر
(۱۱۳) ثِقات: جمعِ ثِقَه به معنی شخص مورد اعتماد
(۱۱۴) قٰانِتات: جمعِ قٰانِتَه به معنی زنِ فروتن، خداترس، پرهیزگار
(۱۱۵) مَذْهَب: محلّ رفتن، راه
(۱۱۶) مُسْتَعیر: آن که چیزی به عاریت گیرد، عاریت‌خواه
(۱۱۷) غلبیر: غربال
(۱۱۸) مَضاحِک: جمعِ مَضحکة، سخنان خنده‌آور، شوخی
(۱۱۹) بمان: توقّف کن
(۱۲۰) مرتعش: لرزان
(۱۲۱) مُنْتَعِش: آن که پس از افتادن برمی‌خیزد، نامُنْتَعِش در اینجا به معنی سست و نااستوار آمده است.
(۱۲۲) جَری: دلیر و شجاع، گستاخ، وکیل و ضامن
----------------------------
************************
تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی به گوش جان گفت
ای نام تو اینکه می‌نتان گفت
درنده آنکه گفت پیدا
سوزنده آنکه در نهان گفت
چه عذر و بهانه دارد ای جان
آن کس که ز بی‌نشان نشان گفت
گل داند و بلبل معربد
رازی که میان گلستان گفت
آن کس نه که از طریق تحصیل
آموخت ز بانگ بلبلان گفت
صیادی تیر غمزه‌ها را
آن ابروهای چون کمان گفت
صد گونه زبان زمین برآورد
در پاسخ آنچه آسمان گفت
ای عاشق آسمان قرین شو
با او که حدیث نردبان گفت
زان شاهد خانگی نشان کو
هر کس سخنی ز خاندان گفت
کو شعشعه‌های قرص خورشید
هر سایه‌نشین ز سایه‌بان گفت
با این همه گوش و هوش مست است
زان چند سخن که این زبان گفت
چون یافت زبان دو سه قراضه
مشغول شد و به ترک کان گفت
وز ننگ قراضه جان عاشق
ترک بازار و این دکان گفت
در گوشم گفت عشق بس کن
خاموش کنم چو او چنان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی به گوش جان گفت
ای نام تو اینکه می‌نتان گفت
درنده آنکه گفت پیدا
سوزنده آنکه در نهان گفت
چه عذر و بهانه دارد ای جان
آن کس که ز بی‌نشان نشان گفت
حکیم سنائی
خود‌به‌خود شکل دیو می‌کردند
وز نهیبش غریو می‌کردند
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063
گر نه نفس از اندرون راهت زدی
رهزنان را بر تو دستی کی بدی
زآن عوان مقتضی که شهوت است
دل اسیر حرص و آز و آفت است
زآن عوان سر شدی دزد و تباه
تا عوانان را به قهر توست راه
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376
گفت نامت چیست برگو بی‌دهان
گفت خروب است ای شاه جهان
گفت اندر تو چه خاصیت بود
گفت من رستم مکان ویران شود
من که خروبم خراب منزلم
هادم بنیاد این آب و گلم
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1386
عاشقا خروب تو آمد کژی
همچو طفلان سوی کژ چون می‌غژی
خویش مجرم دان و مجرم گو مترس
تا ندزدد از تو آن استاد درس
چون بگویی جاهلم، تعلیم ده
این چنین انصاف از ناموس به
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2908
گر تو اشکالی به کلی و حرج
صبر کن الصبر مفتاح الفرج
احتما کن احتما ز اندیشه‌‌ها
فکر شیر و گور و دلها بیشه‌‌ها
احتماها بر دواها سرور است
زآنکه خاریدن فزونی گر است
احتما اصل دوا آمد یقین
احتما کن قوه جان را ببین
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴٨٠
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2480
تا کنون کردی چنین اکنون مکن
تیره کردی آب را افزون مکن
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389
از پدر آموز ای روشن‌جبین
ربنا گفت و ظلمنا پیش از این
قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳
Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23
«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»
«گفتند: اى پروردگارِ ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نیآمرزى
و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»
نه بهانه کرد و نه تزویر ساخت
نه لوای مکر و حیلت برفراخت
باز آن ابلیس بحث آغاز کرد
که بدم من سرخ‌رو کردیم زرد
رنگ رنگ توست صباغم تویی
اصل جرم و آفت و داغم تویی
هین بخوان رب بما اغویتنی
تا نگردی جبری و کژ کم تنی
قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۶
Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16
«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْـمُسْتَقِيمَ.»
«گفت: حال که مرا گمراه ساخته‌ای، من هم ایشان را از راه راست تو منحرف می‌کنم.»
[ما به‌عنوان من‌ذهنی هم خودمان را گمراه می‌کنیم
و هم به هرکسی که می‌رسیم او را به واکنش درمی‌آوریم.]
بر درخت جبر تا کی برجهی
اختیار خویش را یکسو نهی
همچو آن ابلیس و ذریات او
با خدا در جنگ و اندر گفت و گو
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3746
کورمرغانیم و بس ناساختیم
کان سلیمان را دمی نشناختیم
همچو جغدان دشمن بازان شدیم
لاجرم وامانده ویران شدیم
می‌کنیم از غایت جهل و عمی
قصد آزار عزیزان خدا
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3759
تو چه دانی بانگ مرغان را همی
چون ندیدستی سلیمان را دمی
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۰۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3705
دانه‌جو را دانهاش دامی شود
و آن سلیمان‌جوی را هر دو بود
مرغ جان‌ها را در این آخرزمان
نیستشان از همدگر یک دم امان
هم سلیمان هست اندر دور ما
کو دهد صلح و نماند جور ما
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #59
کاین تانی پرتو رحمان بود
وآن شتاب از هزه شیطان بود
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214
علتی بتر ز پندار کمال
نیست اندر جان تو ای ذودلال
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219
در تگ جو هست سرگین ای فتی
گرچه جو صافی نماید مر تو را
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240
کرده حق ناموس را صد من حدید
ای بسی بسته به بند ناپدید
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387
خویش مجرم دان و مجرم گو مترس
تا ندزدد از تو آن استاد درس
چون بگویی جاهلم تعلیم ده
این‌چنین انصاف از ناموس به
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670
حکم حق گسترد بهر ما بساط
که بگویید از طریق انبساط
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130
چون ملایک گوی لا علم لنا
تا بگیرد دست تو علمتنا
مانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست
تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیرد
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32
«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»
«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams
دم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیر
کار او کن فیکون است نه موقوف علل
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #658
فهم تو چون باده شیطان بود
کی تو را وهم می رحمان بود
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417
چون ز بی‌صبری قرین غیر شد
در فراقش پر غم و بی‌خیر شد
صحبتت چون هست زر دهدهی
پیش خاین چون امانت می‌نهی
خوی با او کن کامانتهای تو
ایمن آید از افول و از عتو
خوی با او کن که خو را آفرید
خوی‌های انبیا را پرورید
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
گل داند و بلبل معربد
رازی که میان گلستان گفت
آن کس نه که از طریق تحصیل
آموخت ز بانگ بلبلان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۵۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3155, Divan e Shams
بلبل مست سخت مخمور است
گلشن و سبزه‌زار بایستی
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2875
در دلش خورشید چون نوری نشاند
پیشش اختر را مقادیری نماند
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۱۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1415
کاش چون طفل از حیل جاهل بدی
تا چو طفلان چنگ در مادر زدی
یا به علم نقل کم بودی ملی
علم وحی دل ربودی از ولی
با چنین نوری چو پیش آری کتاب
جان وحی‌آسای تو آرد عتاب
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #658
فهم تو چون باده شیطان بود
کی تو را وهم می رحمان بود
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740
می‌زند جان در جهان آبگون
نعره یا لیت قومی یعلمون
قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶
Quran, Yaseen(#36), Line #26
«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»
«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»
گر نخواهد زیست جان بی این بدن
پس فلک ایوان کی خواهد بدن
گر نخواهد بی‌بدن جان تو زیست
فی‌السمآء رزقکم روزی کیست
قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲
Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22
«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»
«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
صیادی تیر غمزه‌ها را
آن ابروهای چون کمان گفت
صد گونه زبان زمین برآورد
در پاسخ آنچه آسمان گفت
مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616
گر بپرانیم تیر آن نی ز ماست
ما کمان و تیراندازش خداست
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208
غیر نطق و غیر ایماء و سجل
صد هزاران ترجمان خیزد ز دل
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #347
آنکه فرزندان خاص آدمند
نفخه انا ظلمنا می‌دمند
زیرا آنان که فرزندان خاص آدمند می‌گویند ما بر خود ستم کردیم
حاجت خود عرضه کن حجت مگو
همچو ابلیس لعین سخت‌رو
سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوش
در ستیز و سخت‌رویی رو بکوش
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
ای عاشق آسمان قرین شو
با او که حدیث نردبان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shams
ره آسمان درون است پر عشق را بجنبان
پر عشق چون قوی شد غم نردبان نماند
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3699
از حدیث شیخ جمعیت رسد
تفرقه آرد دم اهل حسد
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3691
گفت هر یک‌تان دهد جنگ و فراق
گفت من آرد شما را اتفاق
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
در گوشم گفت عشق بس کن
خاموش کنم چو او چنان گفت
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517
موسیا بسیار گویی دور شو
ور نه با من گنگ باش و کور شو
ور نرفتی وز ستیزه شسته‌یی
تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی
چون حدث کردی تو ناگه در نماز
گویدت سوی طهارت رو بتاز
ور نرفتی خشک جنبان میشوی
خود نمازت رفت پیشین ای غوی
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۸
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #298
چون ملک تسبیح حق را کن غذا
تا رهی همچون ملایک از اذا
جبرئیل ار سوی جیفه کم تند
او به قوت کی ز کرکس کم زند
حبذا خوانی نهاده در جهان
لیک از چشم خسیسان بس نهان
گر جهان باغی پر از نعمت شود
قسم موش و مار هم خاکی بود
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #302
انکار اهل تن غذای روح را و لرزیدن ایشان بر غذای خسیس
قسم او خاکست گر دی گر بهار
میر کونی خاک چون نوشی چو مار
در میان چوب گوید کرم چوب
مر که را باشد چنین حلوای خوب
کرم سرگین در میان آن حدث
در جهان نقلی نداند جز خبث
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۵
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #305
مناجات
ای خدای بی‌نظیر ایثار کن
گوش را چون حلقه دادی زین سخن
گوش ما گیر و بدآن مجلس کشان
کز رحیقت می‌خورند آن سرخوشان
چون به ما بویی رسانیدی از این
سر مبند آن مشک را ای رب دین
از تو نوشند ار ذکورند ار اناث
بی‌دریغی در عطا یا مستغاث
ای دعا ناگفته از تو مستجاب
داده دل را هر دمی صد فتح باب
چند حرفی نقش کردی از رقوم
سنگ‌ها از عشق آن شد همچو موم
نون ابرو صاد چشم و جیم گوش
بر نوشتی فتنه صد عقل و هوش
زآن حروفت، شد خرد باریک‌ریس
نسخ می‌کن ای ادیب خوشنویس
درخور هر فکر بسته بر عدم
دم به دم نقش خیالی خوش‌رقم
حرف‌های طرفه بر لوح خیال
برنوشته چشم و عارض خد و خال
بر عدم باشم نه بر موجود، مست
زآنکه معشوق عدم وافی‌تر است
عقل را خط‌‌‌‌‌خوان آن اشکال کرد
تا دهد تدبیرها را زآن نورد
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #317
تمثیل لوح محفوظ و ادراک عقل هر کسی از آن لوح
آنکه امر و قسمت و مقدور هر روزه وی است
همچون ادراک جبرئیل علیه‌السلام هر روزی از لوح اعظم
چون ملک از لوح محفوظ آن خرد
هر صباحی درس هر روزه برد
قرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیات ۲۱ و ۲۲
Quran, Al-Buruj(#85), Line #21-22
«بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ»
«بلى اين قرآن مجيد است،»
«فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ»
«در لوح محفوظ.»
بر عدم تحریرها بین بی‌بنان
و از سوادش حیرت سوداییان
هر کسی شد بر خیالی ریش گاو
گشته در سودای گنجی کنجکاو
از خیالی گشته شخصی پرشکوه
روی آورده به معدن‌های کوه
وز خیالی آن دگر با جهد مر
رو نهاده سوی دریا بهر در
و آن دگر بهر ترهب در کنشت
و آن یکی اندر حریصی سوی کشت
از خیال آن رهزن رسته شده
وز خیال این مرهم خسته شده
در پری‌خوانی یکی دل کرده گم
بر نجوم آن دیگری بنهاده سم
این روش‌ها مختلف بیند برون
زآن خیالات ملون زاندرون
این در آن حیران شده کان بر چی است
هر چشنده آن دگر را نافی است
آن خیالات ار نبد ناموتلف
چون ز بیرون شد روش‌ها مختلف
قبله جان را چو پنهان کرده‌اند
هر کسی رو جانبی آورده‌اند
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #329
تمثیل روشهای مختلف و همت‌های گوناگون به اختلاف تحری
متحریان در وقت نماز قبله را به وقت تاریکی و تحری غواصان در قعر بحر
همچو قومی که تحری می‌کنند
بر خیال قبله سویی می‌تنند
چونکه کعبه رو نماید صبحگاه
کشف گردد که که گم کرده‌ست راه
قرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیهٔ ۹
Quran, At-Tariq(#86), Line #9
«يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»
«روزى كه رازها آشكار مى‌شود»
یا چو غواصان به زیر قعر آب
هر کسی چیزی همی چیند شتاب
بر امید گوهر و در ثمین
توبره پر می‌کنند از آن و این
چون برآیند از تگ دریای ژرف
کشف گردد صاحب در شگرف
و آن دگر که برد مروارید خرد
و آن دگر که سنگ‌ریزه و شبه برد
هکذی یبلوهم بالساهره
فتنة ذات افتضاح قاهره
بدین‌سان آزمایشی رسواکننده و نیرومند ایشان را در صحرای محشر می‌آزماید
قرآن کریم، سورهٔ نازعات (۷۹)، آیهٔ ۱۴
Quran, An-Nazi’at(#79), Line #14
«فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ»
«و آنها خود را در آن صحرا خواهند يافت.»
همچنین هر قوم چون پروانگان
گرد شمعی پرزنان اندر جهان
خویشتن بر آتشی برمی‌زنند
گرد شمع خود طوافی می‌کنند
بر امید آتش موسی بخت
کز لهیبش سبزتر گردد درخت
قرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۳
Quran, Al-Qasas(#28), Line #3
«نَتْلُو عَلَيْكَ مِنْ نَبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»
«براى آنها كه ايمان مى‌آورند داستان راستين موسى و فرعون را بر تو مى‌خوانيم.»
فضل آن آتش شنیده هر رمه
هر شرر را آن گمان برده همه
چون برآید صبحدم نور خلود
وانماید هر یکی چه شمع بود
هر که را پر سوخت ز آن شمع ظفر
بدهدش آن شمع خوش هشتاد پر
جوق پروانه دو دیده دوخته
مانده زیر شمع بد پر سوخته
می‌طپد اندر پشیمانی و سوز
می‌کند آه از هوای چشم‌دوز
قرآن کریم، سورهٔ زُمَر (۳۹)، آیهٔ ۵۶
Quran, Az-Zumar(#39), Line #56
«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّـهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ»
«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كار خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»
شمع او گوید که چون من سوختم
کی تو را برهانم از سوز و ستم
شمع او گریان که من سرسوخته
چون کنم مر غیر را افروخته
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۴۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #346
تفسیر یا حسره علی العباد
قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۰
Quran, Yaseen(#36), Line #30
«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ»
«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»
او همی گوید که از اشکال تو
غره گشتم دیر دیدم حال تو
شمع مرده باده رفته دلربا
غوطه خورد از ننگ کژبینی ما
ظلت الارباح خسرا مغرما
تشتکی شکوی الی‌الله العمی
بر اثر کژبینی سودها به زیانی سخت و پایدار مبدل شد از کوردلی خود به خدا شکایت کن
حبذا ارواح اخوان ثقات
مسلمات مومنات قانتات
زهی به جان‌های برادران مورد اعتماد که آن جان‌ها مسلمان و مومن و فروتن‌اند
هر کسی رویی به سویی برده‌اند
و آن عزیزان رو به بی‌سو کرده‌اند
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115
«… فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّـهِ … .»
«… پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست… .»
هر کبوتر می‌پرد در مذهبی
وین کبوتر جانب بی‌جانبی
ما نه مرغان هوا نه خانگی
دانه ما دانه بی‌دانگی
زآن فراخ آمد چنین روزی ما
که دریدن شد قبادوزی ما
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۲۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1624
دیدن زرگر عاقبت کار را و سخن بر وفق عاقبت گفتن با مستعیر ترازو
آن یکی آمد به پیش زرگری
که ترازو ده که برسنجم زری
گفت خواجه رو مرا غلبیر نیست
گفت میزان ده بر این تسخر مایست
گفت جاروبی ندارم در دکان
گفت بس بس این مضاحک را بمان
من ترازویی که می‌خواهم بده
خویشتن را کر مکن هر سو مجه
گفت بشنیدم سخن کر نیستم
تا نپنداری که بی‌معنیستم
این شنیدم لیک پیری مرتعش
دست لرزان جسم تو نا‌منتعش
و آن زر تو هم قراضه خرد و مرد
دست لرزد پس بریزد زر خرد
پس بگویی خواجه جاروبی بیار
تا بجویم زر خود را در غبار
چون بروبی خاک را جمع آوری
گوییم غلبیر خواهم ای جری
من ز اول دیدم آخر را تمام
جای دیگر رو از اینجا والسلام
ای خداوند بی نظیر، ما بدانستیم ما این تن نه ایم. به تو پناه می بریم که بی دریغ هستی و بر همگان می تابی. ما را به مجلسی ببر که در آن سرمستان از شراب تو می نوشند تا هشیاری مان از همانیدگی ها آزاد شوند و به جای سبب سازی های ذهن از تدبیر و مرهم و قبله جان تو بهره مند شویم.
درود بر آموزگار عشق و خرد و شادی
هزاران شکر و صدها سپاس