مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شَهْ، رسید آن شَهْ، بیارایید ایوان را

فروبُرّید ساعدها برایِ خوبِ کنعان(۱) را

چو آمد جانِ جانِ جان، نشاید بُرد نامِ جان

به پیشش جان چه کار آید؟ مگر از بهرِ قُربان را

بُدَم بی‌عشق، گمراهی، درآمد عشق ناگاهی

بُدَم کوهی، شدم کاهی، برای اسبِ سلطان(۲) را

اگر تُرک است و تاجیک(۳) است بِدو این بنده نزدیک است

چو جان با تن، ولیکن تن نبیند هیچ مر، جان را

هَلا یاران! که بخت آمد، گَهِ ایثارِ رخت(۴) آمد

سلیمانی به تخت آمد برایِ عَزل، شیطان را

بِجَه از جا، چه می‌پایی(۵)؟ چرا بی‌دست و بی‌پایی؟

نمی‌دانی، ز هُدهُد(۶) جو رهِ قصرِ سلیمان را

بکن آنجا مناجاتت، بگو اسرار و حاجاتت

سلیمان، خود همی‌داند زبانِ جمله مرغان را

سخن باد است ای بنده، کُنَد دل را پراکنده

ولیکن اوش(۷) فرماید که: «گِرد آور پریشان را»

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱

Quran, Yusuf(#12), Line #31

«فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً 

وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ ۖ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ 

وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّـهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ»

«چون افسونشان را شنيد، نزدشان كس فرستاد و براى هر يك تا تكيه دهد 

متكايى ترتيب داد و به هر يك كاردى داد، و گفت: بيرون آى تا تو را بنگرند. 

چون او را ديدند، بزرگش شمردند و دست خويش ببريدند و گفتند: 

«معاذ الله، اين آدمى نيست، اين جز فرشته‌اى بزرگوار نيست.»»

(۱) خوبِ کنعان: زیباروی سرزمین کنعان، یوسف (ع)، اشاره به سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱.

(۲)‌ اسبِ سلطان: کنایه از عشقِ ربّانی است.

(۳) تاجیک: قومی که عرب و تُرک و مغولی نباشد، قوم ایرانی.

(۴) ایثارِ رخت: کنایه از نثارِ هست و نیست عاشق در راه وصال حضرت معشوق است.

(۵) پاییدن: ایستادن و توقف کردن

(۶) هُدهُد: شانه‌به‌سَر، مُرشدِ هدایت‌کننده

(۷) اوش: او را، وی را، او می‌فرماید به وی.

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شَهْ، رسید آن شَهْ، بیارایید ایوان را

فروبُرّید ساعدها برایِ خوبِ کنعان را

چو آمد جانِ جانِ جان، نشاید بُرد نامِ جان

به پیشش جان چه کار آید؟ مگر از بهرِ قُربان را

بُدَم بی‌عشق، گمراهی، درآمد عشق ناگاهی

بُدَم کوهی، شدم کاهی، برای اسبِ سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2882

منظرِ حق، دل بُوَد در دو سرا

که نظر در شاهد آید شاه را

عشقِ حقّ و سِرِّ شاهدبازی‌اش

بود مایهٔ جمله پَرده‌سازی‌اش(۸)

پس از آن لَوْلاک(۹) گفت اندر لقا

در شبِ معراج شاهدبازِ ما

(۸) پَرده‌سازی‌: ساختن پردهٔ نمایش، در اینجا منظور آفرینش جهان است.

(۹) لولاک: اگر تو نبودی، اشاره به حدیث قدسی خطاب به پیغمبر اسلام:

 «لَولاکَ، لَـمّا خَلَقتُ الاَفلاکَ» (= اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم). 

منظور: اگر به خاطر زنده شدن انسان به هشیاری حضور نبود، افلاک را خلق نمی‌کردم. 

منظور از خلقت هستی هشیار شدن انسان به نور خداست.

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263

دلْ تو این آلوده را پنداشتی

لاجَرَم(۱۰) دل ز اهلِ دل برداشتی

(۱۰) لاجَرَم: ناچار، ناگزیر

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2919

نفس و شیطان خواستِ خود را پیش بُرد

وآن عنایت قهر گشت و خُرد و مُرد(۱۱)

(۱۱) خُرد و مُرد:‌ ته بساط، چیزهای خُرد و ریز

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۴١

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941

رحمت اندر رحمت آمد تا به سَر

بر یکی رحمت فِرو مآ(۱۲) ای پسر

«حضرت حق سراپا رحمت است. بر یک رحمت قناعت مکن.»

(۱۲) فِرو مآ: نایست

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #198, Divan e Shams

از غیب، رو نِمود صلایی(۱۳) زد و بِرفت

کاین راه، کوته است گرت نیست پا رَوا(۱۴)

(۱۳) صلا: دعوت عمومی

(۱۴) رَوا: مخفّفِ روان، رونده

-----------

ٖمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۵۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1951

گفت پیغمبر که: نَفْحَت‌‌هایِ(۱۵) حق

اندرین ایّام می‌‌آرد سَبَق(۱۶)‌‌

گوش و هُش(۱۷) دارید این اوقات را

دررُبایید این چنین نَفْحات را

نَفْحه آمد مر شما را دید و رفت

هر که را می‌خواست جان بخشید و رفت‌‌

نفحهٔ‌‌ دیگر رسید، آگاه باش

تا ازین هم وا نمانی، خواجه‌‌تاش(۱۸)‌‌

(۱۵) نَفحَت: بوی خوش، مراد عنایات و رحمت‌ها و دَمِ مبارکِ خداوندی است.

(۱۶) سَبَق: پیشی گرفتن، پیش افتادن

(۱۷) هُش: هوش

(۱۸) خواجه‌‌تاش‌‌: دو غلام که متعلّق به یک خواجه باشند. منظور بندهٔ خدا است.

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams

دم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۱۹) بپذیر

کارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل

(۱۹) نَفَخْتُ: دمیدم

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626

کار من بی‌علّت است و مستقیم

هست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۲۰)

عادت خود را بگردانم به وقت

این غبار از پیش بنشانم به وقت

(۲۰) سَقیم: بیمار

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٢۵٧

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257

همچنین هر شهوتی اندر جهان

خواه مال و، خواه جاه و، خواه نان

هر یکی زینها تو را مستی کند

چون نیابی آن، خُمارت می‌زند

این خُمارِ غم، دلیلِ آن شده‌ست

که بدآن مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۳۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2935

در دلِ ما لاله‌زار و گُلشنی‌ست

پیری و پَژمُردگی را راه نیست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shams

ندایِ فَاعْتَبِروا(۲۱) بشنوید اُولُوالْابْصار(۲۲)

نه کودکیت، سرِ آستین چه می‌خایید(۲۳)؟

خود اعتبار چه باشد به جز ز جو جَستن(۲۴)؟

هلا، ز جو بجهید آن طرف، چو بُرنایید(۲۵)

قرآن کریم، سورهٔ حشر(۵۹)، آیهٔ ۲

Quran, Al-Hashr(#59), Line #2

«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»

«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»

(۲۱) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید. اشاره به آیهٔ ۲، سورهٔ حشر(۵۹).

(۲۲) اُولُوالْابْصار: صاحبان بصیرت، مردمان روشن‌بین. اشاره به آیهٔ ۲، سورهٔ حشر(۵۹)

(۲۳) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن

(۲۴) جَستن: جهیدن، خیز کردن

(۲۵) بُرنا: جوان

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644

هست مهمان‌خانه این تَن ای جوان

هر صباحی ضَیفِ نو آید دوان

هین مگو کاین مانند اندر گردنم

که هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدم

هرچه آید از جهان غَیب‌وَش

در دلت ضَیف(۲۶) است، او را دار خَوش

(۲۶) ضَیف: مهمان

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643

لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۲۷)

تا به خانه او بیابد مر تو را

ورنه خِلْعَت(۲۸) را بَرَد او بازپس

که نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس

(۲۷) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان

(۲۸) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، 

مجازاً هدیه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574

من نمی‌گویم مرا هدیه دهید

بلکه گفتم لایقِ هدیه شوید

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2890

چشمِ من از چشم‌ها بگزیده شد

تا که در شب آفتابم دیده شد

لطفِ معروفِ تو بود، آن ای بَهی(۲۹)

پس کمالُ الْبِرِّ فی اِتْمامِهِ

ای زیبا، اینکه در شبِ دنیا تو را می‌بینم از لطف و احسانِ تو است. 

پس کمال احسان در اتمامِ آن است.

یا رب اَتْمِمْ نُورَنٰا فِی السّاهِرَه(۳۰)

وَانْجِنٰا مِن مُفْضِحاتٍ(۳۱) قاهِرَه

پروردگارا، در روز قیامت، نورِ ما را به کمال رسان. 

و ما را از رسواکنندگانِ قهّار نجات دِه.

(۲۹) بَهی: روشن، زیبا

(۳۰) ساهره: عرصهٔ محشر، روز قیامت

(۳۱) مُفْضِحات: رسواکنندگان

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #911

مُرده باید بود پیشِ حکمِ حق

تا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۳۲)

(۳۲) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰

 Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740

می‌زند جان در جهانِ آبگُون

نعرهٔ یا لَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُون

گر نخواهد زیست جان بی این بَدَن

پس فلک، ایوانِ کی خواهد بُدَن؟

گر نخواهد بی‌بدن جانِ تو زیست

فِی‌السَّمآءِ رِزْقُکُمْ روزیِّ کیست؟

قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶

Quran, Yaseen(#36), Line #26

«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»

«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»

قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲

Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22

«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»

«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1085

رویْ زرد و، پایْ سُست و، دلْ سَبُک

کو غذایِ وَالسَّما ذاتِ الْحُبُک‏؟

آن، غذایِ خاصِگانِ دولت است

خوردنِ آن، بی‌‏گَلو و آلت است‏

شد غذایِ آفتاب از نورِ عرش

مر حسود و دیو را از دودِ فرش

قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷

Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7

«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»

«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773

از خدا غیرِ خدا را خواستن

ظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستن

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شَهْ، رسید آن شَهْ، بیارایید ایوان را

فروبُرّید ساعدها برایِ خوبِ کنعان را

چو آمد جانِ جانِ جان، نشاید بُرد نامِ جان

به پیشش جان چه کار آید؟ مگر از بهرِ قُربان را

بُدَم بی‌عشق، گمراهی، درآمد عشق ناگاهی

بُدَم کوهی، شدم کاهی، برای اسبِ سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علّتی بتّر ز پندارِ کمال

نیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۳)

(۳۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگِ(۳۴) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۵)

گرچه جو صافی نماید مر تو را

(۳۴) تگ: ته و بُن

(۳۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۶)

ای بسی بسته به بندِ ناپدید

(۳۶) حَدید: آهن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۵۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3055

حکایت امیر و غلامش که نمازباره بود 

و اُنسِ عظیم داشت در نماز و مناجات با حق.

میر شد محتاجِ گرمابه سَحَر

بانگ زد: سُنقُر(۳۷)، هَلا بردار سَر

طاس(۳۸) و مَندیل(۳۹) و گِل از آلتون(۴۰) بگیر

تا به گرمابه رَویم ای ناگزیر

سُنقُر آن دَم طاس و مَندیلی نکو

برگرفت و رفت با او دو به دو

مسجدی بر ره بُد و بانگِ صَلا(۴۱)

آمد اندر گوشِ سُنقُر در ملا

بود سُنقر سخت مُولِع(۴۲) در نماز

گفت ای میرِ من ای بنده‌نواز

تو برین دکّان زمانی صبر کن

تا گُزارم فرض(۴۳) و خوانم لَم یَکُن

قرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴

Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4

«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»

«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»

چون امام و قوم بیرون آمدند

از نماز و وِردها فارغ شدند

سُنقر آنجا ماند تا نزدیکِ چاشت(۴۴)

میر، سُنقر را زمانی چشم داشت

گفت: ای سُنقر چرا نایی بُرون؟

گفت: می‌نگذارَدَم این ذُوفُنون(۴۵)

صبر کن، نَک آمدم ای روشنی

نیستم غافل، که در گوشِ منی

هفت نوبت صبر کرد و بانگ کرد

تا که عاجز گشت از تیباشِ(۴۶) مَرد

پاسخش این بود می‌نگذارَدَم

تا برون آیم هنوز ای محترم

گفت: آخر مسجد اندر، کَس نماند

کیت وا می‌دارد؟ آنجا کِت نشاند؟

گفت: آنکه بسته ‌استت از برون

بسته است او هم مرا در اندرون

آنکه نگذارد تو را کآیی درون

می‌بنگذارد مرا کآیم برون

آنکه نگذارد کزین سو پا نهی

او بدین سو بست پایِ این رَهی(۴۷)

ماهیان را بحر نگذارد برون

خاکیان را بحر نگذارد درون

اصلِ ماهی آب و حیوان از گِل است

حیله و تدبیر اینجا باطل است

قفلِ زَفت(۴۸) است و، گشاینده خدا

دست در تسلیم زن واندر رضا

ذرّه ذرّه گر شود مفتاح‌ها

این گشایش نیست جز از کبریا

 قرآن کریم، سورهٔ زمر(۳۹)، آیهٔ ۶۳

Quran, Az-Zumar(#39), Line #63

«لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ… .»

«كليدهاى آسمانها و زمين نزد اوست… .»

چون فراموشت شود تدبیرِ خویش

یابی آن بختِ جوان از پیرِ خویش

چون فراموش خودی، یادت کنند

بنده گشتی، آنگه آزادت کنند

(۳۷) سُنقُر: پرنده‌ای شکاری و خوش‌خط‌ و خال مانند باز‌. در اینجا از اعلام تُرکان و نام غلام است.

(۳۸) طاس: نوعی کاسهٔ مسی، لگن

(۳۹) مَندیل: حوله

(۴۰) آلتون: زَر، طلا، از نام‌های زنان و کنیزکان ترک.

(۴۱) صَلا: مخفّف صلاة به معنی نماز

(۴۲) مُولِع: حریص، آزمند، مشتاق

(۴۳) فرض: واجب، ضروری، لازم

(۴۴) چاشت: ظهر، میانهٔ روز

(۴۵) ذُوفُنون: صاحب فن‌ها، دارای هنرها، منظور خداوند حکیم است.

(۴۶) تیباش: عشوه و فریب، در اینجا یعنی تأخیر و درنگ.

(۴۷) رَهی: رونده، سالک، غلام و بنده

(۴۸) زَفت: ستبر، بزرگ

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شَهْ، رسید آن شَهْ، بیارایید ایوان را

فروبُرّید ساعدها برایِ خوبِ کنعان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501

اوّل و آخِر تویی ما در میان

هیچ هیچی که نیاید در بیان

«همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، 

ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. 

باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»

قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳

Quran, Al-Hadid(#57), Line #3

«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»

«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334

خود ندارم هیچ، بِهْ سازد مرا

که زِ وَهمِ دارم است این صد عَنا(۴۹)

(۴۹) عَنا: رنج

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shams

همه خَلق در کَشاکَش، تو خراب و مست و دلخَوش

همه را نَظاره می‌کن، هَله از کنارِ بامی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1510

گر به جَهل آییم، آن زندانِ اوست

ور به عِلم آییم، آن ایوانِ اوست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2214, Divan e Shams

خُنُک(۵۰) آن دَم که نشینیم در ایوان من و تو

به دو نقش و به دو صورت، به یکی جان من و تو

(۵۰) خُنُک: خوش، خوشا

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #459, Divan e Shams

در شهر، مست آیم تا جمله اهلِ شهر

دانند کاین رَهی(۵۱) ز گدایانِ کوی نیست

(۵۱) رَهی: رَوَنده، مسافر، غلام، بنده

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705

وآن‌که اندر وَهْم او ترکِ ادب

بی‌ادب را سرنگونی داد رب

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222

پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادب

نارِ(۵۲) شهوت را از آن گشتی حَطَب‏(۵۳)

چون نداری فِطْنَت(۵۴) و، نورِ هُدیٰ

بهرِ کُوران، روی را می‏‌زن جَلا

پیشِ بینایان، حَدَث(۵۵) در روی مال

ناز می‏‌کُن با چنین گَندیده حال

(۵۲) نار: آتش

(۵۳) حَطَب‏: هیزم

(۵۴) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی

(۵۵) حَدَث: مدفوع، ادرار

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2640

من سبب را ننگرم، کآن حادِث(۵۶) است

زآنکه حادث، حادِثی را باعث است

لطفِ سابق را نِظاره می‌کنم

هرچه آن حادِث، دوپاره می‌کنم

(۵۶) حادث: تازه‌پدیدآمده

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108

باد، تُند است و چراغم اَبْتَری(۵۷)

زو بگیرانم چراغِ دیگری

(۵۷) اَبْتَر: ناقص و به‌دردنخور

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3112

او نکرد این فهم، پس داد از غِرَر(۵۸)

شمعِ فانی را به فانیّی دِگر

(۵۸) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726

أنصِتُوا بپْذیر تا بر جانِ تو

آید از جانان جزای أنصِتُوا

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456

اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باش

چون زبانِ حق نگشتی، گوش باش

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480

مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۵۹)

چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش

(۵۹) عُشّ: آشیانۀ پرندگان

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shams

من پیش ازین می‌خواستم گفتارِ خود را مشتری

واکنون همی‌خواهم ز تو کز گفتِ خویشم واخری

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840

جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بود

هرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۶۰) بود

(۶۰) تَفتیق: شکافتن

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073

قفلِ زَفت(۶۱) است و، گشاینده خدا

دست در تسلیم زن واندر رضا

ذرّه ذرّه گر شود مفتاح‌ها

این گشایش نیست جز از کبریا

چون فراموشت شود تدبیرِ خویش

یابی آن بختِ جوان از پیرِ خویش

چون فراموشِ خودی، یادت کنند

بنده گشتی، آنگه آزادت کنند

(۶۱) زَفت: ستبر، بزرگ

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3746

کورمرغانیم و بس ناساختیم(۶۲)

کآن سلیمان را دَمی نشناختیم‏

همچو جغدان دشمنِ بازان شدیم

لاجَرَم(۶۳) واماندهٔ ویران شدیم

(۶۲) ناساخت: غیرِ آماده

(۶۳) لاجَرَم: به‌ناچار

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2875

در دلش خورشید چون نوری نشاند

پیشش اختر(۶۴) را مقادیری نماند

(۶۴) اختر: ستاره

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1149

چون سلیمان شو که تا دیوانِ تو

سنگ بُرَّند از پیِ ایوانِ تو

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1705, Divan e Shams

آن شاهدی نِه‌ایم که فردا شود عَجوز(۶۵)

ما تا اَبد جوان و دلارام و خوش‌قَدیم

(۶۵) عَجوز: پیرزن، کهن‌سال، گنده‌پیر

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3075

چون فراموشت شود تدبیرِ خویش

یابی آن بختِ جوان از پیرِ خویش

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182

فعلِ توست این غُصّه‌های دم به دم

این بُوَد معنی قَد جَفَّ الْقَلَم

حدیث

«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»

«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133

کژ رَوی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدت

راستی آری، سعادت زایدت

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1070

مَنفَذی داری به بحر، ای آبگیر

ننگ دار از آب جُستن از غدیر(۶۶)

که اَلَمْ نَشْرَحْ نه شرحت هست باز؟

چون شدی تو شرح‌جو و کُدیه‌ساز(۶۷)؟

در نگر در شرحِ دل در اندرون

تا نیاید طعنهٔ لٰاتُبْصِرُون

(۶۶) غدیر: آبگیر، برکه

(۶۷) کُدیه‌ساز: گدایی کننده، تکدّی کننده

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067

که درونِ سینه شرحت داده‌ایم

شرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایم

تو هنوز از خارج آن را طالبی؟

مَحْلَبی(۶۸)، از دیگران چون حالِبی(۶۹)؟

(۶۸) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).

(۶۹) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

چو آمد جانِ جانِ جان، نشاید بُرد نامِ جان

به پیشش جان چه کار آید؟ مگر از بهرِ قُربان را

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shams

تو همچو وادیِ(۷۰) خشکی و ما چو بارانی

تو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری

(۷۰) وادی: بیابان

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۰۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1409

من ‌به ‌پیشت ‌حاضر و، تو نامه‌خوان؟

نیست این باری، نشانِ عاشقان

گفت: اینجا حاضری، اما ولیک

من نمی‌یابم نصیبِ خویش نیک

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

بُدَم بی‌عشق، گمراهی، درآمد عشق ناگاهی

بُدَم کوهی، شدم کاهی، برای اسبِ سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3319

عقل جزویِ همچو برق است و دَرَخش

در دَرَخشی(۷۱) کِی توان شد سوی وَخْش(۷۲)؟

نیست نورِ برق، بهرِ رهبری

بلکه امرست ابر را که می‌گِری

برقِ عقلِ ما برای گریه است

تا بگرید نیستی در شوقِ هست

عقلِ کودک گفت بر کُتّابْ(۷۳) تَن(۷۴)

لیک نتواند به خود آموختن

عقلِ رنجور آرَدش سویِ طبیب

لیک نَبْود در دوا عقلش مُصیب(۷۵)

(۷۱) دَرَخْش: آذرخش، برق

(۷۲) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون

(۷۳) كُتّاب: مكتب‌خانه

(۷۴) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر خود را به هر چیزی بستن،

بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن

(۷۵) مُصیب: اصابت‌کننده، راست‌کار، راست و درست عمل‌کننده

-----------

مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شماره ۹۵۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shams

 کُهِ وجود چو کاهَست پیشِ بادِ عدم

کدام کوه که او را عدم چو کَه نَرُبود؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #662, Divan e Shams

سوارِ عشق شُو وز ره میَندیش

که اسبِ عشق بس رَهوار باشد

به یک حمله تو را منزل رسانَد

اگر چه راه ناهموار باشد

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

اگر تُرک است و تاجیک است بِدو این بنده نزدیک است

چو جان با تن، ولیکن تن نبیند هیچ مر، جان را

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123

شرط، تسلیم است، نه کارِ دراز

سود نَبْوَد در ضَلالت(۷۶) تُرک‌تاز(۷۷)

(۷۶) ضَلالت: گمراهی

(۷۷) تُرک‌تاز: مَجازاً چالاک و سریع تاخت و تاز کردن

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams

هزار ابرِ عنایت بر آسمان رضاست

اگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارم

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جز توکّل، جز که تسلیمِ تمام

در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177

لیک مقصودِ ازل، تسلیمِ توست

ای مسلمان بایدت تسلیم جُست

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۹۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2894

مردِ حَجّی همره حاجی طلب

خواه هندو، خواه تُرک و یا عرب‌‌

منگر اندر نقش و اندر رنگِ او

بنگر اندر عزم و در آهنگِ(۷۸) او

گر سیاه است او، هم‌آهنگِ توست 

تو سپیدش خوان، که همرنگِ توست‌‌

(۷۸) آهنگ: قصد، عزم، اراده

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

هَلا یاران! که بخت آمد، گَهِ ایثارِ رخت آمد

سلیمانی به تخت آمد برایِ عَزل، شیطان را

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2915

لیک نَفْسِ نحس و آن شیطانِ زشت

می‌کَشَندت سویِ کفران و کِنِشت(۷۹)

(۷۹) کِنِشت: در اینجا یعنی بت‌خانه

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2919

نَفْس و شیطان خواستِ خود را پیش بُرد

وآن عنایت قهر گشت و خُرد و مُرد(۸۰)

(۸۰) خُرد و مُرد:‌ ته بساط، چیزهای خُرد و ریز

-----------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3781

با سُلیمان، پای در دریا بِنِه

تا چو داود آب، سازد صد زِرِه‏

آن سُلیمان، پیشِ جمله حاضرست

لیک غیرت چشم‌بند و، ساحرست‏

تا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضول

او به پیشِ ما و، ما از وِی مَلول‏(۸۱)

تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعد

چون نداند کو کشاند ابرِ سعد

چشمِ او مانده‌ست در جویِ روان

بی‏‌خبر از ذوقِ آبِ آسمان‏

مَرْکبِ هِمّت سویِ اسباب راند

از مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماند

آنکه بیند او مُسَبِّب را عیان(۸۲)

کِی نَهَد دل بر سبب‌هایِ جهان؟

(۸۱) مَلول‏: افسرده، اندوهگین

(۸۲) عیان: آشکارا

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

بِجَه از جا، چه می‌پایی؟ چرا بی‌دست و بی‌پایی؟

نمی‌دانی، ز هُدهُد جو رهِ قصرِ سلیمان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389

از پدر آموز ای روشن‌جَبین(۸۳)

رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا(۸۴) پیش از این

نه بهانه کرد و، نه تزویر ساخت

نه لِوایِ(۸۵) مکر و حیلت برفراخت

قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳

Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23

«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»

«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نیآمرزى 

و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»

(۸۳) جَبین: پیشانی

(۸۴) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم

(۸۵) لِوا: پرچم

-----------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #198, Divan e Shams

از غیب، رو نِمود صلایی(۸۶) زد و بِرفت

کاین راه، کوته است گرت نیست پا رَوا(۸۷)

(۸۶) صلا: دعوت عمومی

(۸۷) رَوا: مخفّفِ روان، رونده

-------------------------

مجموع لغات:

(۱) خوبِ کنعان: زیباروی سرزمین کنعان، یوسف (ع)، اشاره به سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱.

(۲)‌ اسبِ سلطان: کنایه از عشقِ ربّانی است.

(۳) تاجیک: قومی که عرب و تُرک و مغولی نباشد، قوم ایرانی.

(۴) ایثارِ رخت: کنایه از نثارِ هست و نیست عاشق در راه وصال حضرت معشوق است.

(۵) پاییدن: ایستادن و توقف کردن

(۶) هُدهُد: شانه‌به‌سَر، مُرشدِ هدایت‌کننده

(۷) اوش: او را، وی را، او می‌فرماید به وی.

(۸) پَرده‌سازی‌: ساختن پردهٔ نمایش، در اینجا منظور آفرینش جهان است.

(۹) لولاک: اگر تو نبودی، اشاره به حدیث قدسی خطاب به پیغمبر اسلام:

«لَولاکَ، لَـمّا خَلَقتُ الاَفلاکَ» (= اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم). 

منظور: اگر به خاطر زنده شدن انسان به هشیاری حضور نبود، افلاک را خلق نمی‌کردم.

منظور از خلقت هستی هشیار شدن انسان به نور خداست.

(۱۰) لاجَرَم: ناچار، ناگزیر

(۱۱) خُرد و مُرد:‌ ته بساط، چیزهای خُرد و ریز

(۱۲) فِرو مآ: نایست

(۱۳) صلا: دعوت عمومی

(۱۴) رَوا: مخفّفِ روان، رونده

(۱۵) نَفحَت: بوی خوش، مراد عنایات و رحمت‌ها و دَمِ مبارکِ خداوندی است.

(۱۶) سَبَق: پیشی گرفتن، پیش افتادن

(۱۷) هُش: هوش

(۱۸) خواجه‌‌تاش‌‌: دو غلام که متعلّق به یک خواجه باشند. منظور بندهٔ خدا است.

(۱۹) نَفَخْتُ: دمیدم

(۲۰) سَقیم: بیمار

(۲۱) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید. اشاره به آیهٔ ۲، سورهٔ حشر(۵۹).

(۲۲) اُولُوالْابْصار: صاحبان بصیرت، مردمان روشن‌بین. اشاره به آیهٔ ۲، سورهٔ حشر(۵۹)

(۲۳) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن

(۲۴) جَستن: جهیدن، خیز کردن

(۲۵) بُرنا: جوان

(۲۶) ضَیف: مهمان

(۲۷) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان

(۲۸) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه

(۲۹) بَهی: روشن، زیبا

(۳۰) ساهره: عرصهٔ محشر، روز قیامت

(۳۱) مُفْضِحات: رسواکنندگان

(۳۲) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه

(۳۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

(۳۴) تگ: ته و بُن

(۳۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

(۳۶) حَدید: آهن

(۳۷) سُنقُر: پرنده‌ای شکاری و خوش‌خط‌ و خال مانند باز‌. در اینجا از اعلام تُرکان و نام غلام است.

(۳۸) طاس: نوعی کاسهٔ مسی، لگن

(۳۹) مَندیل: حوله

(۴۰) آلتون: زَر، طلا، از نام‌های زنان و کنیزکان ترک.

(۴۱) صَلا: مخفّف صلاة به معنی نماز

(۴۲) مُولِع: حریص، آزمند، مشتاق

(۴۳) فرض: واجب، ضروری، لازم

(۴۴) چاشت: ظهر، میانهٔ روز

(۴۵) ذُوفُنون: صاحب فن‌ها، دارای هنرها، منظور خداوند حکیم است.

(۴۶) تیباش: عشوه و فریب، در اینجا یعنی تأخیر و درنگ.

(۴۷) رَهی: رونده، سالک، غلام و بنده

(۴۸) زَفت: ستبر، بزرگ

(۴۹) عَنا: رنج

(۵۰) خُنُک: خوش، خوشا

(۵۱) رَهی: رَوَنده، مسافر، غلام، بنده

(۵۲) نار: آتش

(۵۳) حَطَب‏: هیزم

(۵۴) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی

(۵۵) حَدَث: مدفوع، ادرار

(۵۶) حادث: تازه‌پدیدآمده

(۵۷) اَبْتَر: ناقص و به‌دردنخور

(۵۸) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور

(۵۹) عُشّ: آشیانۀ پرندگان

(۶۰) تَفتیق: شکافتن

(۶۱) زَفت: ستبر، بزرگ

(۶۲) ناساخت: غیرِ آماده

(۶۳) لاجَرَم: به‌ناچار

(۶۴) اختر: ستاره

(۶۵) عَجوز: پیرزن، کهن‌سال، گنده‌پیر

(۶۶) غدیر: آبگیر، برکه

(۶۷) کُدیه‌ساز: گدایی کننده، تکدّی کننده

(۶۸) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).

(۶۹) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر

(۷۰) وادی: بیابان

(۷۱) دَرَخْش: آذرخش، برق

(۷۲) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون

(۷۳) كُتّاب: مكتب‌خانه

(۷۴) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر خود را به هر چیزی بستن،

بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن

(۷۵) مُصیب: اصابت‌کننده، راست‌کار، راست و درست عمل‌کننده

(۷۶) ضَلالت: گمراهی

(۷۷) تُرک‌تاز: مَجازاً چالاک و سریع تاخت و تاز کردن

(۷۸) آهنگ: قصد، عزم، اراده

(۷۹) کِنِشت: در اینجا یعنی بت‌خانه

(۸۰) خُرد و مُرد:‌ ته بساط، چیزهای خُرد و ریز

(۸۱) مَلول‏: افسرده، اندوهگین

(۸۲) عیان: آشکارا

(۸۳) جَبین: پیشانی

(۸۴) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم

(۸۵) لِوا: پرچم

(۸۶) صلا: دعوت عمومی

(۸۷) رَوا: مخفّفِ روان، رونده

----------------------------

************************

تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شه رسید آن شه بیارایید ایوان را

فروبرید ساعدها برای خوب کنعان را

چو آمد جان جان جان نشاید برد نام جان

به پیشش جان چه کار آید مگر از بهر قربان را

بدم بی‌عشق گمراهی درآمد عشق ناگاهی

بدم کوهی شدم کاهی برای اسب سلطان را

اگر ترک است و تاجیک است بدو این بنده نزدیک است

چو جان با تن ولیکن تن نبیند هیچ مر جان را

هلا یاران که بخت آمد گه ایثار رخت آمد

سلیمانی به تخت آمد برای عزل شیطان را

بجه از جا چه می‌پایی چرا بی‌دست و بی‌پایی

نمی‌دانی ز هدهد جو ره قصر سلیمان را

بکن آنجا مناجاتت بگو اسرار و حاجاتت

سلیمان خود همی‌داند زبان جمله مرغان را

سخن باد است ای بنده کند دل را پراکنده

ولیکن اوش فرماید که گرد آور پریشان را

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱

Quran, Yusuf(#12), Line #31

«فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً 

وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ ۖ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ 

وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّـهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ»

«چون افسونشان را شنيد، نزدشان كس فرستاد و براى هر يك تا تكيه دهد 

متكايى ترتيب داد و به هر يك كاردى داد، و گفت: بيرون آى تا تو را بنگرند. 

چون او را ديدند، بزرگش شمردند و دست خويش ببريدند و گفتند: 

«معاذ الله، اين آدمى نيست، اين جز فرشته‌اى بزرگوار نيست.»»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شه رسید آن شه بیارایید ایوان را

فروبرید ساعدها برای خوب کنعان را

چو آمد جان جان جان نشاید برد نام جان

به پیشش جان چه کار آید مگر از بهر قربان را

بدم بی‌عشق گمراهی درآمد عشق ناگاهی

بدم کوهی شدم کاهی برای اسب سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2882

منظر حق دل بود در دو سرا

که نظر در شاهد آید شاه را

عشق حق و سر شاهدبازی‌اش

بود مایه جمله پرده‌سازی‌اش

پس از آن لولاک گفت اندر لقا

در شب معراج شاهدباز ما

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263

دل تو این آلوده را پنداشتی

لاجرم دل ز اهل دل برداشتی

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2919

نفس و شیطان خواست خود را پیش برد

وآن عنایت قهر گشت و خرد و مرد

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۴١

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941

رحمت اندر رحمت آمد تا به سر

بر یکی رحمت فرو مآ ای پسر

حضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #198, Divan e Shams

از غیب رو نمود صلایی زد و برفت

کاین راه کوته است گرت نیست پا روا

ٖمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۵۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1951

گفت پیغمبر که نفحت‌‌های حق

اندرین ایام می‌‌آرد سبق

گوش و هش دارید این اوقات را

درربایید این چنین نفحات را

نفحه آمد مر شما را دید و رفت

هر که را می‌خواست جان بخشید و رفت‌‌

نفحه دیگر رسید آگاه باش

تا ازین هم وا نمانی خواجه‌‌تاش

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams

دم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیر

کار او کن فیکون‌ است نه موقوف علل

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626

کار من بی‌علت است و مستقیم

هست تقدیرم نه علت ای سقیم

عادت خود را بگردانم به وقت

این غبار از پیش بنشانم به وقت

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٢۵٧

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257

همچنین هر شهوتی اندر جهان

خواه مال و خواه جاه و خواه نان

هر یکی زینها تو را مستی کند

چون نیابی آن خمارت می‌زند

این خمار غم دلیل آن شده‌ست

که بدآن مفقود مستی‌ات بده‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۳۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2935

در دل ما لاله‌زار و گلشنی‌ست

پیری و پژمردگی را راه نیست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shams

ندای فاعتبروا بشنوید اولوالابصار

نه کودکیت سر آستین چه می‌خایید

خود اعتبار چه باشد به جز ز جو جستن

هلا ز جو بجهید آن طرف چو برنایید

قرآن کریم، سورهٔ حشر(۵۹)، آیهٔ ۲

Quran, Al-Hashr(#59), Line #2

«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»

«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644

هست مهمان‌خانه این تن ای جوان

هر صباحی ضیف نو آید دوان

هین مگو کاین مانند اندر گردنم

که هم‌اکنون باز پرد در عدم

هرچه آید از جهان غیب‌وش

در دلت ضیف است او را دار خوش

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643

لیک حاضر باش در خود ای فتی

تا به خانه او بیابد مر تو را

ورنه خلعت را برد او بازپس

که نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574

من نمی‌گویم مرا هدیه دهید

بلکه گفتم لایق هدیه شوید

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2890

چشم من از چشم‌ها بگزیده شد

تا که در شب آفتابم دیده شد

لطف معروف تو بود آن ای بهی

پس کمال البر فی اتمامه

ای زیبا اینکه در شب دنیا تو را می‌بینم از لطف و احسان تو است 

پس کمال احسان در اتمام آن است

یا رب اتمم نورنا فی الساهره

وانجنا من مفضحات قاهره

پروردگارا در روز قیامت نور ما را به کمال رسان

و ما را از رسواکنندگان قهار نجات ده

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #911

مرده باید بود پیش حکم حق

تا نیاید زخم از رب الفلق

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰

 Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740

می‌زند جان در جهان آبگون

نعره یا لیت قومی یعلمون

گر نخواهد زیست جان بی این بدن

پس فلک ایوان کی خواهد بدن

گر نخواهد بی‌بدن جان تو زیست

فی‌السمآء رزقکم روزی کیست

قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶

Quran, Yaseen(#36), Line #26

«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»

«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»

قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲

Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22

«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»

«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1085

روی زرد و پای سست و دل سبک

کو غذای والسما ذات الحبک‏

آن غذای خاصگان دولت است

خوردن آن بی‌‏گَلو و آلت است‏

شد غذای آفتاب از نور عرش

مر حسود و دیو را از دود فرش

قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷

Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7

«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»

«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773

از خدا غیر خدا را خواستن

ظن افزونی‌ست و کلی کاستن

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شه رسید آن شه بیارایید ایوان را

فروبرید ساعدها برای خوب کنعان را

چو آمد جان جان جان نشاید برد نام جان

به پیشش جان چه کار آید مگر از بهر قربان را

بدم بی‌عشق گمراهی درآمد عشق ناگاهی

بدم کوهی شدم کاهی برای اسب سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علتی بتر ز پندار کمال

نیست اندر جان تو ای ذودلال

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگ جو هست سرگین ای فتی

گرچه جو صافی نماید مر تو را

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حدید

ای بسی بسته به بند ناپدید

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۵۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3055

حکایت امیر و غلامش که نمازباره بود 

و انس عظیم داشت در نماز و مناجات با حق

میر شد محتاج گرمابه سحر

بانگ زد سنقر هلا بردار سر

طاس و مندیل و گل از آلتون بگیر

تا به گرمابه رویم ای ناگزیر

سنقر آن دم طاس و مندیلی نکو

برگرفت و رفت با او دو به دو

مسجدی بر ره بد و بانگ صلا

آمد اندر گوش سنقر در ملا

بود سنقر سخت مولع در نماز

گفت ای میر من ای بنده‌نواز

تو برین دکان زمانی صبر کن

تا گزارم فرض و خوانم لم یکن

قرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴

Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4

«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»

«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»

چون امام و قوم بیرون آمدند

از نماز و وردها فارغ شدند

سنقر آنجا ماند تا نزدیک چاشت

میر سنقر را زمانی چشم داشت

گفت ای سنقر چرا نایی برون

گفت می‌نگذاردم این ذوفنون

صبر کن نک آمدم ای روشنی

نیستم غافل که در گوش منی

هفت نوبت صبر کرد و بانگ کرد

تا که عاجز گشت از تیباش مرد

پاسخش این بود می‌نگذاردم

تا برون آیم هنوز ای محترم

گفت آخر مسجد اندر کس نماند

کیت وا می‌دارد آنجا کت نشاند

گفت آنکه بسته ‌استت از برون

بسته است او هم مرا در اندرون

آنکه نگذارد تو را کآیی درون

می‌بنگذارد مرا کآیم برون

آنکه نگذارد کزین سو پا نهی

او بدین سو بست پای این رهی

ماهیان را بحر نگذارد برون

خاکیان را بحر نگذارد درون

اصل ماهی آب و حیوان از گل است

حیله و تدبیر اینجا باطل است

قفل زفت است و گشاینده خدا

دست در تسلیم زن واندر رضا

ذره ذره گر شود مفتاح‌ها

این گشایش نیست جز از کبریا

 قرآن کریم، سورهٔ زمر(۳۹)، آیهٔ ۶۳

Quran, Az-Zumar(#39), Line #63

«لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ… .»

«كليدهاى آسمانها و زمين نزد اوست… .»

چون فراموشت شود تدبیر خویش

یابی آن بخت جوان از پیر خویش

چون فراموش خودی یادت کنند

بنده گشتی آنگه آزادت کنند

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

رسید آن شه رسید آن شه بیارایید ایوان را

فروبرید ساعدها برای خوب کنعان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501

اول و آخر تویی ما در میان

هیچ هیچی که نیاید در بیان

همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم

ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد

باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم

قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳

Quran, Al-Hadid(#57), Line #3

«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»

«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334

خود ندارم هیچ به سازد مرا

که ز وهم دارم است این صد عنا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shams

همه خلق در کشاکش تو خراب و مست و دلخوش

همه را نظاره می‌کن هله از کنار بامی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۱۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1510

گر به جهل آییم آن زندان اوست

ور به علم آییم آن ایوان اوست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2214, Divan e Shams

خنک آن دم که نشینیم در ایوان من و تو

به دو نقش و به دو صورت به یکی جان من و تو

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #459, Divan e Shams

در شهر مست آیم تا جمله اهل شهر

دانند کاین رهی ز گدایان کوی نیست

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705

وآن‌که اندر وهم او ترک ادب

بی‌ادب را سرنگونی داد رب

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222

پیش بینایان کنی ترک ادب

نار شهوت را از آن گشتی حطب‏

چون نداری فطنت و نور هدی

بهر کوران روی را می‏‌زن جلا

پیش بینایان حدث در روی مال

ناز می‏‌کن با چنین گندیده حال

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2640

من سبب را ننگرم کآن حادث است

زآنکه حادث حادثی را باعث است

لطف سابق را نظاره می‌کنم

هرچه آن حادث دوپاره می‌کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108

باد تند است و چراغم ابتری

زو بگیرانم چراغ دیگری

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3112

او نکرد این فهم پس داد از غرر

شمع فانی را به فانیی دگر

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726

انصتوا بپذیر تا بر جان تو

آید از جانان جزای انصتوا

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456

انصتوا را گوش کن خاموش باش

چون زبان حق نگشتی گوش باش

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480

مرغ جذبه ناگهان پرد ز عش

چون بدیدی صبح شمع آنگه بکش

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shams

من پیش ازین می‌خواستم گفتار خود را مشتری

واکنون همی‌خواهم ز تو کز گفت خویشم واخری

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840

جهد فرعونی چو بی‌توفیق بود

هرچه او می‌دوخت آن تفتیق بود

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073

قفل زفت است و گشاینده خدا

دست در تسلیم زن واندر رضا

ذره ذره گر شود مفتاح‌ها

این گشایش نیست جز از کبریا

چون فراموشت شود تدبیر خویش

یابی آن بخت جوان از پیر خویش

چون فراموش خودی یادت کنند

بنده گشتی آنگه آزادت کنند

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3746

کورمرغانیم و بس ناساختیم

کآن سلیمان را دمی نشناختیم‏

همچو جغدان دشمن بازان شدیم

لاجرم وامانده ویران شدیم

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2875

در دلش خورشید چون نوری نشاند

پیشش اختر را مقادیری نماند

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1149

چون سلیمان شو که تا دیوان تو

سنگ برند از پی ایوان تو

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1705, Divan e Shams

آن شاهدی نه‌ایم که فردا شود عجوز

ما تا ابد جوان و دلارام و خوش‌قدیم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3075

چون فراموشت شود تدبیر خویش

یابی آن بخت جوان از پیر خویش

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182

فعل توست این غصه‌های دم به دم

این بود معنی قد جف القلم

حدیث

«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»

«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133

کژ روی جف القلم کژ آیدت

راستی آری سعادت زایدت

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1070

منفذی داری به بحر ای آبگیر

ننگ دار از آب جستن از غدیر

که الم نشرح نه شرحت هست باز

چون شدی تو شرح‌جو و کدیه‌ساز

در نگر در شرح دل در اندرون

تا نیاید طعنه لاتبصرون

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067

که درون سینه شرحت داده‌ایم

شرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایم

تو هنوز از خارج آن را طالبی

محلبی از دیگران چون حالبی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

چو آمد جان جان جان نشاید برد نام جان

به پیشش جان چه کار آید مگر از بهر قربان را

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shams

تو همچو وادی خشکی و ما چو بارانی

تو همچو شهر خرابی و ما چو معماری

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۰۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1409

من ‌به ‌پیشت ‌حاضر و تو نامه‌خوان

نیست این باری نشان عاشقان

گفت اینجا حاضری اما ولیک

من نمی‌یابم نصیب خویش نیک

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

بدم بی‌عشق گمراهی درآمد عشق ناگاهی

بدم کوهی شدم کاهی برای اسب سلطان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3319

عقل جزوی همچو برق است و درخش

در درخشی کی توان شد سوی وخش

نیست نور برق بهر رهبری

بلکه امرست ابر را که می‌گری

برق عقل ما برای گریه است

تا بگرید نیستی در شوق هست

عقل کودک گفت بر کتاب تن

لیک نتواند به خود آموختن

عقل رنجور آردش سوی طبیب

لیک نبود در دوا عقلش مصیب

مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شماره ۹۵۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shams

که وجود چو کاهست پیش باد عدم

کدام کوه که او را عدم چو که نربود

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #662, Divan e Shams

سوار عشق شو وز ره میندیش

که اسب عشق بس رهوار باشد

به یک حمله تو را منزل رساند

اگر چه راه ناهموار باشد

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

اگر ترک است و تاجیک است بدو این بنده نزدیک است

چو جان با تن ولیکن تن نبیند هیچ مر جان را

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123

شرط تسلیم است نه کار دراز

سود نبود در ضلالت ترک‌تاز

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams

هزار ابر عنایت بر آسمان رضاست

اگر ببارم از آن ابر بر سرت بارم

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468

جز توکل جز که تسلیم تمام

در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177

لیک مقصود ازل تسلیم توست

ای مسلمان بایدت تسلیم جست

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۹۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2894

مرد حجی همره حاجی طلب

خواه هندو خواه ترک و یا عرب‌‌

منگر اندر نقش و اندر رنگ او

بنگر اندر عزم و در آهنگ او

گر سیاه است او هم‌آهنگ توست 

تو سپیدش خوان که همرنگ توست‌‌

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

هلا یاران که بخت آمد گه ایثار رخت آمد

سلیمانی به تخت آمد برای عزل شیطان را

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2915

لیک نفس نحس و آن شیطان زشت

می‌کشندت سوی کفران و کنشت

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2919

نفس و شیطان خواست خود را پیش برد

وآن عنایت قهر گشت و خرد و مرد

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3781

با سلیمان پای در دریا بنه

تا چو داود آب سازد صد زره‏

آن سلیمان پیش جمله حاضرست

لیک غیرت چشم‌بند و ساحرست‏

تا ز جهل و خوابناکی و فضول

او به پیش ما و ما از وی ملول‏

تشنه را درد سر آرد بانگ رعد

چون نداند کو کشاند ابر سعد

چشم او مانده‌ست در جوی روان

بی‏‌خبر از ذوق آب آسمان‏

مرکب همت سوی اسباب راند

از مسبب لاجرم محروم ماند

آنکه بیند او مسبب را عیان

کی نهد دل بر سبب‌های جهان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #58, Divan e Shams

بجه از جا چه می‌پایی چرا بی‌دست و بی‌پایی

نمی‌دانی ز هدهد جو ره قصر سلیمان را

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389

از پدر آموز ای روشن‌جبین

ربنا گفت و ظلمنا پیش از این

نه بهانه کرد و نه تزویر ساخت

نه لوای مکر و حیلت برفراخت

قرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳

Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23

«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»

«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نیآمرزى 

و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #198, Divan e Shams

از غیب رو نمود صلایی زد و برفت

کاین راه کوته است گرت نیست پا روا