.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۸۹۸ بر روی این لینک کلیک کنید

برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.

PDF متن نوشته شده برنامه با فرمت

PDF تمام اشعار این برنامه

   PDF نسخه کوچکتر مناسب جهت پرینت 

مجموع سوالات روزانه مناسب جهت پرینت PDF

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

صلا رندان دگرباره، که آن شاهِ قمار آمد

اگر تلبیسِ(۱) نو دارد، همانست او که پار(۲) آمد

ز رندان کیست این‌کاره(۳)؟ که پیشِ شاهِ خون‌خواره

میان بندد(۴) دگرباره که اینک وقتِ کار آمد

بیا ساقی سَبُک‌ دستم(۵)، که من باری میان بستم

به جانِ تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمد

چو گلزارِ تو را دیدم، چو خار و گل بروییدم

چو خارم سوخت در عشقت، گلم بر تو نثار آمد

پیاپی فتنه انگیزی، ز فتنه بازنگریزی

ولیک این بار دانستم که یارِ من عیار(۶) آمد

اگر بر رو زند یارم، رخی دیگر به پیش آرم

ازیرا رنگِ رخسارم ز دستش آبدار آمد

تویی شاها و دیرینه، مقامِ(۷) توست این سینه

نمی‌گویی کجا بودی؟ که جان بی‌تو نزار(۸) آمد

شهم گوید در این دشتم، تو پنداری که گم گشتم

نمی‌دانی که صبرِ من غِلافِ ذوالفقار آمد

مرا برّید و خون آمد، غزل پرخون برون آمد

برید از من صلاح‌الدّین، به سویِ آن دیار آمد

(۱) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، 

پوشاندن حقیقت امری

(۲) پار: پارسال

(۳) این‌کاره: اهل عمل، اهل کار

(۴) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمر همت بستن

(۵) سَبُک دست: چابک دست، دست مبارک و خوش‌یُمن

(۶) عیار: عیّار، چابک

(۷) مقام: محلِّ اقامت

(۸) نزار: ضعیف، ناتوان

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

صلا رندان دگرباره، که آن شاهِ قمار آمد

اگر تلبیسِ نو دارد، همانست او که پار آمد

 مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1227, Divan e Shams

هر لحظه و هر ساعت یک شیوه‌ی نو آرَد

شیرین‌تر و نادرتر زان شیوه‌ی پیشینش

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shams

یار در آخر زمان کرد طَرَب سازیی

باطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازیی

منسوب به مولانا

دیده‌ای خواهم که باشد شَه‌شناس

تا شناسد شاه را در هر لباس

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1795, Divan e Shams

گر تو مُقامِرزاده‌ای(۹)، در صرفه چون افتاده‌ای؟

صرفه‌گَری رسوا بُوَد، خاصه که با خوبِ خُتن(۱۰)

(۹) مُقامرزاده: فرزندِ شخصِ قمارباز

(۱۰) خُتن: شهری در ترکستان چین که زیبارویانِ آن معروف بودند.

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1085, Divan e Shams

خُنُک آن قماربازی که بباخت آنچه بودش

بنماند هیچش الّا هوسِ قمارِ دیگر

صائب تبریزی، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۲۲۴

Saib Tabrizi, Poem(Qazal)# 2224

آن را که خُلقِ خوش هست تنها نمی گذارند

کی بی‌حریف مانَد رندی که خوش قمارست؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2814, Divan e Shams

خُنُک آن دَم که ز مَستان طلبد دوست عوارض(۱۱)

بستاند گرو از ما به‌ کَش(۱۲) و خوب‌‌ عِذاری(۱۳)

(۱۱) عوارض: جریمه، پولی که از مجرم گیرند.

(۱۲) کَش: خوب، خوش، نیک

(۱۳) عِذار: رخسار، صورت

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

ز رندان کیست این‌کاره؟ که پیشِ شاهِ خون‌خواره

میان بندد دگرباره که اینک وقتِ کار آمد

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4608 

کارْ آن کارست ای مُشتاقِ مَست

کَاندر آن کار، ار رَسَد مرگت، خوش است

شد نشانِ صدقِ ایمان ای جوان

آنکه آید خوش تو را مرگ اندر آن

گَر نَشُد ایمانِ تو ای جان چنین

نیست کامل، رو بِجو اِکمالِ دین

هر که اندر کارِ تو شد مرگ‌ْدوست

بر دلِ تو، بی‌کراهت دوست، اوست

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3207 

فکر، آن باشد که بگشاید رَهی

راه، آن باشد که پیش آید شَهی

شاه آن باشد که از خود شَه بُوَد

نه به مخزن ها و لشکر شَه شود

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1450 

راست گفتست آن سپهدارِ بشر

که هر آنکه کرد از دنیا گذر

نیستش درد و دریغ و غَبنِ(۱۴) موت

بلکه هستش صد دریغ از بهرِ فوت

که چرا قبله نکردم مرگ را؟

مخزنِ هر دولت و هر برگ را

(۱۴) غَبن: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد

----------------

حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۷

 Poem(Qazal)# 177, Divan e Hafez

غلامِ همّتِ آن رندِ عافیت‌ْسوزم

که در گداصفتی کیمیاگری داند

حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۸

 Poem(Qazal)# 178, Divan e Hafez

صوفیان واستدند از گروِ مِی همه رخت

دلقِ ما بود که در خانه‌ی خَمّار(۱۵) بمانْد

(۱۵) خَمّار: مِی‌فروش  

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2439, Divan e Shams

دامن کشانم می‌کشد در بُتکده عَیّاره‌ای(۱۶)

من همچو دامن می‌دوَم اندر پیِ خون خواره‌ای

(۱۶) عَیّاره: مؤنث عَیّار، زن فریبنده و حیله باز

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

بیا ساقی سَبُک‌ دستم، که من باری میان بستم

به جانِ تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمد

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #649 

اختیار آن را نکو باشد که او

مالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۷)

(۱۷) اِتَّقُوا: بترسید، پرهیز کنید، تقوا پیشه کنید.

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

چو گلزارِ تو را دیدم، چو خار و گل بروییدم

چو خارم سوخت در عشقت، گلم بر تو نثار آمد

حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۸۰

 Poem(Qazal)# 380, Divan e Hafez

من اگر خارم و گر گُل، چمن آرایی هست

که از آن دست که او می‌کشدم می‌رُویَم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2439, Divan e Shams

بی‌خار گردد شاخِ گُل، زیرا که ایمن شد ز ذُلّ(۱۸)

زیرا نماندش دشمنی، گلچین و گل‌افشاره‌ای

(۱۸) ذُلّ: فروتنی، خواری، صفر بودنِ من ذهنی

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

پیاپی فتنه انگیزی، ز فتنه بازنگریزی

ولیک این بار دانستم که یارِ من عیار آمد

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1552 

دیده‌‌یی باید، سببْ سوراخْ کُن(۱۹)

تا حُجُب را بَر کَنَد از بیخ و بُن

تا مسبِّب بیند اندر لامکان

هرزه داند جهد و اَکساب(۲۰) و دکان

از مسبِّب می‌رسد هر خیر و شر

نیست اسباب و وسایط ای پدر

(۱۹) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کننده‌ی سبب

(۲۰) اَکساب: کسب‌ها

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3784 

تشنه را دردِ سر آرَد بانگِ رعد

چون نداند کو کشاند ابرِ سعد

چشم او مانده‌ست در جویِ روان

بی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمان

مَرکَبِ همّت سوی اسباب راند

از مُسبّب لاجرم محروم ماند

آنکه بیند او مُسَبِّب را عَیان

کی نهد دل بر سبب های جهان؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳۶

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2536, Divan e Shams

به غیرِ دوست هر چَش هست طرّاران همی‌دزدند

به معنی کرده او زین فعل، بر طرّار(۲۱) طرّاری

که تا خلوت کند ز ایشان، کُنَد مشغول ایشان را

بگیرد خانه تجرید(۲۲) و خلوت را به عیّاری(۲۳)

(۲۱) طَرّار: دزد، جیب بُر

(۲۲) تَجرید: ترک کردن علایق و اغراض دنیوی 

و به طاعت و عبادت پرداختن، تنهایی

(۲۳) عَیّار: جوانمرد

----------------

مولوی، دبوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

اگر بر رو زند یارم، رخی دیگر به پیش آرم

ازیرا رنگِ رخسارم ز دستش آبدار آمد

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۸۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2585 

مر تو را دشنام و سیلیِّ شَهان

بهتر آید از ثَنایِ(۲۴) گمرهان

(۲۴) ثَنا: ستایش، حمد، دعا

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1484 

خرقه‌ی تسلیم اندر گردنم

بر من آسان کرد سیلی خوردنم

انجیل متی، ۵:۳۹ – ۵:۳۸ 

Matthew Gospel, 5:38 - 5:39

“You have heard that it was said, ‘Eye for eye, and tooth for tooth.’ 

But I tell you, do not resist an evil person. If anyone slaps you 

on the right cheek, turn to them the other cheek also.” 

«شنیده‌اید که گفته شده بود:‏ چشم به عوضِ چشم و دندان به عوضِ دندان.‏ 

اما من به شما می‌گویم،‏ با آدم شرور مقابله مکن،‏ بلکه اگر کسی به گونه‌ی 

راستِ تو سیلی زد،‏ گونه‌ی دیگرت را هم به سوی او آور.» 

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

تویی شاها و دیرینه، مقامِ توست این سینه

نمی‌گویی کجا بودی؟ که جان بی‌تو نزار آمد

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2281, Divan e Shams

اندیشه جز زیبا مکن، کاو تار و پودِ صورت است

ز اندیشه‌ی احسن تَنَد، هر صورتی اَحسن شده 

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2820, Divan e Shams

چو به شهرِ تو رسیدم، تو ز من گوشه گزیدی

چو ز شهرِ تو برفتم، به وداعیم ندیدی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۵۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2553, Divan e Shams

کجا شد عهد و پیمانی که می‌کردی؟ نمی‌گویی

کسی را کو به جان و دل تو را جوید نمی‌جویی

چه با لذت جفاکاری که می‌بُکشی بدین زاری

پس آنگه عاشقِ کُشته تو را گوید چو خوش‌خویی

دلا گر چه نزاری تو مقیمِ کوی یاری تو

مرا بس شد ز جان و تن، تو را مژده کز آن کویی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

شهم گوید در این دشتم، تو پنداری که گم گشتم

نمی‌دانی که صبرِ من غِلافِ ذوالفقار آمد

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #589 

تیغِ لا در قتلِ غیرِ حق براند

دَرنگر زآن پس که بعدِ لا چه ماند؟

ماند اِلَّا الله، باقی جمله رفت

شاد باش ای عشقِ شرکت‌ْسوزِ زَفت(۲۵)

(۲۵) زَفت: درشت، فربه، نیرومند

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #3839 

یک عنایت بِه ز صد گون اجتهاد

جهد را خوفست از صد گون فَساد

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 588, Divan e Shams

مرا برّید و خون آمد، غزل پرخون برون آمد

بُرید از من صلاح الدّین، به سویِ آن دیار آمد 

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1247, Divan e Shams

خونِ ما بر غم حرام و خونِ غم بر ما حلال

هر غمی کو گِرد ما گردید، شد در خونِ خویش

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1068 

هر که مانْد از کاهلی(۲۶) بی‌شُکر و صبر

او همین داند که گیرد پایِ جبر

هر که جبر آورد، خود رنجور(۲۷) کرد

تا همان رنجوری‌اش، در گور کرد

(۲۶) کاهلی: تنبلی

(۲۷) رنجور: بیمار

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3187 

ترک کن این جبر را که بس تُهی‌ست

تا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیست

ترک کن این جبرِ جمعِ مَنبلان(۲۸)

تا خبر یابی از آن جبرِ چو جان

(۲۸) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۲۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3729 

یک زمان از وی عنایت برکَنَد

عقلِ زیرک ابلهی‌ها می‌کُند

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۸۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #487 

جُز پشیمانی نباشد رَیْعِ(۲۹) او

جُز خسارت بیش نآرَد بَیعِ(۳۰) او

(۲۹) رَيْع: باليدن، نموّ كردن

(۳۰) بَیع: خرید و فروش

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۹۰

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 790, Divan e Shams

جُز قیاس(۳۱) و دَوَران(۳۲) هست طُرُق، لیک شُده‌ست­

بر اُولوالْفِقْه(۳۳) و طَبیب و مُتَنَجِّم(۳۴)، مَسْدود

(۳۱) قیاس: مقایسه

(۳۲) دَوَران: گردیدن دور چیزی، گردش کردن چیزی پیرامون چیز دیگر

(۳۳) اُولُوالْفِقْه: فقها، فقیهان

(۳۴) مُتَنَجِّم: ستاره‌شناس، مُنَجِّم

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۱۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3711 

« رفتنِ ذُوالْقَرْنَین به کوهِ قاف، و درخواست کردن که: ای کوهِ قاف از 

عظمتِ صفتِ حقّ، ما را بگو. و گفتنِ کوهِ قاف که صفتِ عظمتِ او در 

گفت نیآید، که پیش آنها ادراک‌ها فدا شود و لابه کردنِ ذوالقرنین که 

از صنایعش که در خاطر داری و بر تو گفتن آن آسان‌تر بود بگوی.»

رفت ذُوالْقَرْنَین سویِ کوه قاف

دید او را کز زُمُرُّد بود صاف

گِردِ عالَم حلقه گشته او محیط

مانْد حَیران اندر آن خَلقِ بَسیط(۳۵)

گفت: تو کوهی، دگرها چیستند

که به پیش عُظْمِ(۳۶) تو بازیستند؟

(۳۵) بَسیط: گسترده، پهن، در اینجا به معنی بزرگ

(۳۶) عُظْم: بزرگی

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #45 

مَطْلَعِ شمس آی اگر اِسکندری

بعد از آن هرجا رَوی نیکوفَری

بعد از آن هر جا رَوی مَشرق شود

شرق‌ها بر مغربت عاشق شود

قرآن کریم، سوره کهف(۱۸)، آیه ۹۰

Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #90

« حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَىٰ قَوْمٍ 

لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِهَا سِتْرًا.»

« تا به مكانِ برآمدنِ آفتاب رسيد. ديد بر قومى طلوع مى‌كند 

كه غير از پرتوی آن برايشان هيچ پوششى قرار نداده‌ايم.»

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #47 

حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوان

حِسِّ دُرْپاشت(۳۷)، سویِ مشرق روان

راهِ حِس، راهِ خران است ای سوار

ای خران را تو مزاحم، شرم دار

(۳۷) دُرْپاش: نثار کننده‌ی مروارید، پاشنده‌ی مروارید، 

کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۱۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3714 

گفت: رگ‌هایِ من‌اند آن کوه‌ها

مثلِ من نَبْوَند در حُسن و بَها(۳۸)

من به هر شهری، رگی دارم نهان

بر عُروقم(۳۹) بسته اطرافِ جهان

حق چو خواهد زَلزله‌ی شهری مرا

گوید او، من بَرْجَهانم عِرْق را

پس بجُنبانم من آن رگ را به قهر

که بِدان رگ متّصل گشته‌ست شهر

چون بگوید بَسْ، شود ساکن رگم

ساکنم، وز رویِ فعل اندر تَگم(۴۰)

هم‌چو مرْهم ساکن و بس کارْکُن

چون خِرد ساکن، وزو جُنبان سخُن

نزدِ آنکس که ندانَد عقلش این

زلزله هست از بُخاراتِ زمین

(۳۸) بَها: مخفّف بَهاء، به معنی روشنی و درخشش

(۳۹) عروق: جمع عِرق به معنی رگ

(۴۰) تَگ: دويدن

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۲۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3721 

« موری بر کاغذ می‌رفت، نبشتنِ قلم دید قلم را ستودن گرفت. موری 

دیگر کی چشم تیزتر بود گفت: ستایش انگشتان را کن که اين هنر 

از ايشان می‌بینم. موری ديگر کی از هر دو، چشم روشن‌تر بود 

گفت: من بازو را ستایم که انگشتان، فرعِ بازواند الی آخِرِه.»

مُورَکی بر کاغذی دید او قلم

گفت با موری دگر این راز هم

که عجایب نقش‌ها آن کِلْک(۴۱) کرد

همچو ریحان و چو سوسنْ‌زار و وَرْد(۴۲)

گفت آن مور: اِصْبَعَست(۴۳) آن پیشه‌ور

وین قلم در فعل، فرعست و اثر

گفت آن مورِ سوم کز بازُوَست

که اصبعِ لاغر زِ زُورش نقش بست

هم‌چنین می‌رفت بالا تا یکی

مِهترِ موران، فَطِن(۴۴) بود اندکی

گفت کز صورت مبینید این هنر

که به خواب و مرگ گَردد بی‌خبر

صورت آمد چون لباس و چون عصا

جز به عقل و جان نجنبد نقش‌ها

بی‌خبر بود او که آن عقل و فُوأد(۴۵)

بی ز تقلیب(۴۶) خدا باشد جماد

یک زمان از وی عنایت برکَنَد

عقلِ زیرک ابلهی‌ها می‌کُند

(۴۱) کِلْک: قلمِ نويسندگی

(۴۲) وَرْد: گُل، گُلِ سرخ

(۴۳) اِصْبَع: انگشت

(۴۴) فَطِن: هوشیار، دانا

(۴۵) فُوأد: قلب

(۴۶) تقلیب: برگرداندن

----------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shams

عاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟

چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟

لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ او

قاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۷۲۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1727 

قافیه‌اندیشم و دلدارِ من

گویدم مَندیش، جز دیدارِ من

خوش نشین ای قافیه‌اندیشِ من

قافیه‌ی دولت توی در پیشِ من

حرف، چه‌بْوَد؟ تا تو اندیشی از آن

حرف، چه‌بْوَد؟ خارِ دیوارِ رَزان(۴۷)

حرف و صوت و گفت را بر هم زنم

تا که بی این هر سه با تو دم زنم

(۴۷) رَز: درختِ انگور، در اینجا به معنای باغ آمده است.

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3316 

از سخن‌گویی مجویید ارتفاع(۴۸)

منتظر را بهْ ز گفتن، استماع(۴۹)

منصبِ تعلیم، نوعِ شهوت‌ست

هر خیالِ شهوتی در رَه بُت‌ست

گر به فضلش پی ببردی هر فَضول(۵۰)

کی فرستادی خدا چندین رسول؟

عقل جزویِ همچو برقست و دَرَخش(۵۱)

در دَرَخشی کی توان شد سوی وَخْش؟(۵۲)

نیست نورِ برق، بهرِ رهبری

بلکه امرست ابر را که می‌گِری

برقِ عقلِ ما برای گریه است

تا بگرید نیستی در شوقِ هست

عقلِ کودک گفت بر کُتّابْ(۵۳) تَن(۵۴)

لیک نتواند به خود آموختن

عقلِ رنجور آردش سویِ طبیب

لیک نبْود در دوا عقلش مُصیب(۵۵)

(۴۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن

(۴۹) استماع: شنیدن

(۵۰) فَضول: یاوه‌گو، کسی که به کارهای غیرِ ضروری می‌پردازد.

(۵۱) دَرَخْش: آذرخش، برق

(۵۲) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون

(۵۳) كُتّاب: مكتب‌خانه

(۵۴) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر «خود را به هر چیزی بستن، 

بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن»

(۵۵) مُصیب: اصابت کننده، راست‌کار، راست و درست عمل کننده

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #387 

گر هزاران دام باشد در قدم

چون تو با مایی، نباشد هیچ غم

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱-۳۸۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #387-1 

چون عنایاتت بوَد با ما مقیم

کی بود بیمی از آن دزد لئیم؟(۵۶)

(۵۶) لئیم: پست و فرومایه

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۳۰

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3730 

چونْش گویا یافت ذُوالقرنین گفت:

چونکه کوهِ قاف دُرِّ نطق سُفْت(۵۷)

کای سخنْ‌گویِ خبیر رازْدان

از صفاتِ حق بکُن با من بیان

گفت: روْ کآن وصف از آن هایل‌تر(۵۸) است

که بیان بر وَی توانَد بُردْ دست

یا قلم را زَهره باشد که به سَر

بر نویسد بر صحایف(۵۹) زآن خبر

گفت: کمتر داستانی بازگو

از عجب‌هایِ حق ای حِبْرِ(۶۰) نکو

گفت: اینَک دشتِ سیصدساله راه

کوه‌های برف پُر کرده است شاه

کوه بر کُه بی‌شمار و بی‌عدد

می‌رسد در هر زمان برفش مدد

کوهِ برفی می‌زند بر دیگری

می‌رساند برف، سردی تا ثَری(۶۱)

کوه برفی می‌زند بر کوهِ برف

دَم به دَم ز انبارِ بی‌حدِّ شِگَرف

گر نبودی این چنین وادی شها

تفِّ دوزخ، محو کردی مر مرا

غافلان را کوههایِ برف دان

تا نسوزد پرده‌هایِ عاقلان

گر نبودی عکسِ جهلِ برفْ‌باف(۶۲)

سوختی از نارِ شوق، آن کوهِ قاف

(۵۷) دُر سُفْتن: سوراخ کردن مروارید. کنایه از تکّلم کردن 

و سخن ارزشمند گفتن.

(۵۸) هایل: ترساننده، ترسناک. در اینجا به معنی شکوهمند و با هیبت

(۵۹) صحایف: جمع صَحیفه به معنی کاغذ، نامه، کتاب

(۶۰) حِبْر: دانشمند، عالِم

(۶۱) ثَری: زمین، خاک. در اینجا منظور اعماق زمین است. در تعابیر 

ادبی«از ثری تا ثریا» به معنی از زمین تا آسمان است.

(۶۲)برفْ‌باف: برف بافنده، پدید آورنده‌ی چیزِ ناپایدار.

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۲۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #923 

جانِ پاکان، طُلْب طُلْب(۶۳) و جَوْق جَوْق(۶۴)

آیَدَت از هر نواحی مستِ شَوق

(۶۳) طُلْب: گروه طلب کننده، گروهی که در یک جا جمع شوند.

(۶۴) جَوْق: دسته، گروه

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۲

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #52 

ای ببُرده رختِ حس‌ها سویِ غیب

دستِ چون موسی، بُرون آور ز جیب(۶۵)

ای صفاتت، آفتابِ معرفت

و آفتابِ چرخ، بندِ یک صفت

گاه خورشید و، گهی دریا شوی

گاه کوهِ قاف و، گه عَنقا(۶۶) شوی

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۲

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3742 

آتش از قهر خدا خود ذره‌ای‌ست

بهرِ تهدیدِ لئیمان دِرّه‌ای‌ست(۶۷)

با چنین قهری که زَفْت(۶۸) و فایق(۶۹) است

بَرْدِ(۷۰) لطفش بین که بر وَی سابق است

سَبْقِ(۷۱) بی‌چون و چگونه‌ی معنوی

سابق و مسبوق دیدی بی‌دویی؟(۷۲)

(۶۵) جیب: گریبان

(۶۶) عنقا: سیمرغ

(۶۷) دِرّه‌: تازیانه، دَوال

(۶۸) زَفْت: ستبر و بزرگ

(۶۹) فایق: مسلّط، پیروز، چیره

(۷۰) بَرْد: سرما

(۷۱) سَبْق: سبقت گرفتن

(۷۲) دویی: دوگانگی، اثنانیّت

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۵۱۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2515 

روحِ او چون صالح و، تن ناقه(۷۳) است

روح اندر وصل و تن در فاقه(۷۴) است

روحِ صالح، قابلِ آفات نیست

زخمْ بر ناقه بُوَد، بر ذات نیست

کس نیابد بر دلِ ایشان ظفر

بر صدف آید ضرر، نی بر گُهر

(۷۳) ناقه: شتر

(۷۴) فاقه: تنگدستی و نداری

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ٢٥٢٢

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2522 

ناقه‌ی جسمِ ولی را بنده باش

تا شوی با روحِ صالح خواجه‌تاش(۷۵)

گفت صالح: چونکه کردید این حسد

بعدِ سه روز از خدا نِقْمَت(۷۶) رسد

بعدِ سه روزِ دگر از جانْ‌ستان(۷۷)

آفتی آید که دارد سه نشان

رنگِ رویِ جمله‌تان گردد دِگَر

رنگ رنگِ مختلف اندر نظر

روز اوّل، رویتان چون زَعْفَران(۷۸)

در دوم، رُو سرخ همچون اَْرغَوان(۷۹)

در سوم گردد همه رُوها سیاه

بعد از آن، اندر رسد قهرِ اِله

گر نشان خواهید از من زین وَعید(۸۰)

کُرّه‌ی ناقه به سویِ کُه دوید

گر توانیدش گرفتن، چاره هست

ورنه خود مرغِ امید از دام جَست

کس نتانست اندر آن کُرّه رسید

رفت در کُهسارها شد ناپدید

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3745 

گر ندیدی، آن بُوَد از فَهمِ پَست

که عقولِ خلق زآن کان، یک جو است

عیب بر خود نِه نَه بر آیاتِ دین

کی رسد بر چرخِ دین مرغِ گِلین؟

مرغ را جَوْلانگهِ عالی هواست

زآنکه نَشْوِ او ز شهوت، وَز هواست

(۷۵) خواجه تاش: دو غلام را گویند که یک خواجه و رئیس دارند.

(۷۶) نِقْمَت: عذاب، کیفر، رنج و سختی

(۷۷) جانْ‌ستان: ستاننده‌ی جان، قبضِ روح کننده‌

(۷۸) زَعْفَران: گیاهی است داری گلهای زرد و خوشبو.

(۷۹) اَْرغَوان: درختی است دارای برگهای گرد و گل‌های سرخ.

(۸۰) وَعید: وعده‌ی بد، بیم دادن

----------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵٧

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1057 

گر برویَد، ور بریزد صد گیاه

عاقبت بَر‌رویَد آن کِشته‌ی اله

کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخست

این دوم فانی ‌است وآن اوّل دُرُست

کِشتِ اوّل کامل و بُگْزیده ‌است

تخمِ ثانی فاسد و پوسیده‌ است

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۲۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1028 

گوشِ خر بفروش و دیگر گوشْ خر

کین سخن را در نیابد گوشِ خر

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2063 

تا به دیوار بلا ناید سرش

نشنوَد پندِ دل آن گوشِ کرش

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3748 

پس تو حَیران باش بی‌لا و بَلی

تا ز رحمت پیشت آید مَحمِلی(۸۱)

چون ز فهمِ این عجایب کودنی

گر بَلی گویی، تکلّف می‌کنی

ور بگویی: نی، زند نی گردنت

قهر بر بندد بدآن نی روزنت

پس همین حَیران و والِه باش و بس

تا درآید نَصرِ حقّ از پیش و پس

چونک حَیران گشتی و گیج و فنا

با زبانِ حال گفتی اِهْدِنا

قرآن کریم، سوره حمد(۱)، آیه ۶

Quran, Sooreh Al-Fatiha(#1), Line #6

« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ.»

« ما را به راهِ راست هدايت کن.»

زَفتِ زَفتست و چو لرزان می‌شوی

می‌شود آن زَفت، نرم و مُستوی(۸۲)

زآنکه شکلِ زَفْت بهر مُنکِر است

چونکه عاجز آمدی لطف و بِر است

(۸۱) مَحمِل: کجاوه که بر شتر بندند، در اینجا مراد مرکوب است.

(۸۲) مُستوی: برابر، يكسان

---------------------------

مجموع لغات: 

(۱) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری

(۲) پار: پارسال

(۳) این‌کاره: اهل عمل، اهل کار

(۴) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمر همت بستن

(۵) سَبُک دست: چابک دست، دست مبارک و خوش‌یُمن

(۶) عیار: عیّار، چابک

(۷) مقام: محلِّ اقامت

(۸) نزار: ضعیف، ناتوان

(۹) مُقامرزاده: فرزندِ شخصِ قمارباز

(۱۰) خُتن: شهری در ترکستان چین که زیبارویانِ آن معروف بودند.

(۱۱) عوارض: جریمه، پولی که از مجرم گیرند.

(۱۲) کَش: خوب، خوش، نیک

(۱۳) عِذار: رخسار، صورت

(۱۴) غَبن: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد

(۱۵) خَمّار: مِی‌فروش 

(۱۶) عَیّاره: مؤنث عَیّار، زن فریبنده و حیله باز

(۱۷) اِتَّقُوا: بترسید، پرهیز کنید، تقوا پیشه کنید.

(۱۸) ذُلّ: فروتنی، خواری، صفر بودنِ من ذهنی

(۱۹) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کننده‌ی سبب

(۲۰) اَکساب: کسب‌ها

(۲۱) طَرّار: دزد، جیب بُر

(۲۲) تَجرید: ترک کردن علایق و اغراض دنیوی 

و به طاعت و عبادت پرداختن، تنهایی

(۲۳) عَیّار: جوانمرد

(۲۴) ثَنا: ستایش، حمد، دعا

(۲۵) زَفت: درشت، فربه، نیرومند

(۲۶) کاهلی: تنبلی

(۲۷) رنجور: بیمار

(۲۸) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار

(۲۹) رَيْع: باليدن، نموّ كردن

(۳۰) بَیع: خرید و فروش

(۳۱) قیاس: مقایسه

(۳۲) دَوَران: گردیدن دور چیزی، گردش کردن چیزی پیرامون چیز دیگر

(۳۳) اُولُوالْفِقْه: فقها، فقیهان

(۳۴) مُتَنَجِّم: ستاره‌شناس، مُنَجِّم

(۳۵) بَسیط: گسترده، پهن، در اینجا به معنی بزرگ

(۳۶) عُظْم: بزرگی

(۳۷) دُرْپاش: نثار کننده‌ی مروارید، پاشنده‌ی مروارید، 

کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان

(۳۸) بَها: مخفّف بَهاء، به معنی روشنی و درخشش

(۳۹) عروق: جمع عِرق به معنی رگ

(۴۰) تَگ: دويدن

(۴۱) کِلْک: قلمِ نويسندگی

(۴۲) وَرْد: گُل، گُلِ سرخ

(۴۳) اِصْبَع: انگشت

(۴۴) فَطِن: هوشیار، دانا

(۴۵) فُوأد: قلب

(۴۶) تقلیب: برگرداندن

(۴۷) رَز: درختِ انگور، در اینجا به معنای باغ آمده است.

(۴۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن

(۴۹) استماع: شنیدن

(۵۰) فَضول: یاوه‌گو، کسی که به کارهای غیرِ ضروری می‌پردازد.

(۵۱) دَرَخْش: آذرخش، برق

(۵۲) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون

(۵۳) كُتّاب: مكتب‌خانه

(۵۴) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر «خود را به هر چیزی بستن، 

بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن»

(۵۵) مُصیب: اصابت کننده، راست‌کار، راست و درست عمل کننده

(۵۶) لئیم: پست و فرومایه

(۵۷) دُر سُفْتن: سوراخ کردن مروارید. کنایه از تکّلم کردن 

و سخن ارزشمند گفتن.

(۵۸) هایل: ترساننده، ترسناک. در اینجا به معنی شکوهمند و با هیبت

(۵۹) صحایف: جمع صَحیفه به معنی کاغذ، نامه، کتاب

(۶۰) حِبْر: دانشمند، عالِم

(۶۱) ثَری: زمین، خاک. در اینجا منظور اعماق زمین است. در تعابیر 

ادبی«از ثری تا ثریا» به معنی از زمین تا آسمان است.

(۶۲)برفْ‌باف: برف بافنده، پدید آورنده‌ی چیزِ ناپایدار.

(۶۳) طُلْب: گروه طلب کننده، گروهی که در یک جا جمع شوند.

(۶۴) جَوْق: دسته، گروه

(۶۵) جیب: گریبان

(۶۶) عنقا: سیمرغ

(۶۷) دِرّه‌: تازیانه، دَوال

(۶۸) زَفْت: ستبر و بزرگ

(۶۹) فایق: مسلّط، پیروز، چیره

(۷۰) بَرْد: سرما

(۷۱) سَبْق: سبقت گرفتن

(۷۲) دویی: دوگانگی، اثنانیّت

(۷۳) ناقه: شتر

(۷۴) فاقه: تنگدستی و نداری

(۷۵) خواجه تاش: دو غلام را گویند که یک خواجه و رئیس دارند.

(۷۶) نِقْمَت: عذاب، کیفر، رنج و سختی

(۷۷) جانْ‌ستان: ستاننده‌ی جان، قبضِ روح کننده‌

(۷۸) زَعْفَران: گیاهی است داری گلهای زرد و خوشبو.

(۷۹) اَْرغَوان: درختی است دارای برگهای گرد و گل‌های سرخ.

(۸۰) وَعید: وعده‌ی بد، بیم دادن

(۸۱) مَحمِل: کجاوه که بر شتر بندند، در اینجا مراد مرکوب است.

(۸۲) مُستوی: برابر، يكسان

---------------------