مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 97, Divan e Shams

رفتم به سویِ مصر و خریدم شِکَری را

خود فاش بگو یوسفِ زرّین کمری را

در شهر که دیدست چنین شُهره بُتی را؟

در بر که کشیدست سهیل و قَمَری را؟

بنشانْد به مُلکت مَلِکی بندهء بد را

بِخْرید به گوهر کَرَمش بی‌گُهَری(١) را

خِضرِ خِضِران(۲) است و ازو هیچ عجب نیست

کز چشمهء جان تازه کند(۳) او جِگری را

از بهرِ زَبردستی و دولت دِهی آمد

نی زیر و زَبر کردنِ زیر و زَبری را

شاید که نَخُسبیم به شب چونکه نهانی

مه بوسه دهد هر شب اَنْجُم شُمَری(۴) را

آثار رساند دل و جان را به مؤثِّر(۵)

حَمّالِ دل و جان کند آن شه اثری را

اِکسیرِ خدایی است، بدان آمد کاینجا

هر لحظه زرِ سرخ کند او حَجَری را

جانهایِ چو عیسی به سویِ چرخ برانند

غم نیست اگر ره نَبُوَد لاشه خری(۶) را

هر چیز گُمان بُردم در عالم و این نی

کاین جاه و جلالست خدایی نظری را

سوزِ دلِ شاهانه خورشید بباید

تا سُرمه کَشَد چشمِ عروسِ سَحری(۷) را

ما عقل نداریم یکی ذرّه و گر نی

کی آهویِ عاقل طلبد شیرِ نری را؟

بی عقل چو سایه پی ات ای دوست دَوانیم

کان رویِ چو خورشیدِ تو نَبْوَد دگری را

خورشید، همه روز بدان تیغ گُزارد(۸)

تا زخم زند هر طرفی بی‌سپری را

بر سینه نهد عقل، چنان دل شکنی را

در خانه کَشَد روح، چنان ره گذری را

دُر هدیه دهد چشم چنان لعلْ لبی را

رُخ زر زند(۹) از بهرِ چنین سیمْ بَری(۱۰) را

رو صاحبِ آن چشم شو ای خواجه چو ابرو

کاو راست کند چشمِ کژِِ کژنگری(۱۱) را

ای پاک دلان با جزِ او عشق مبازید

نتوان دل و جان دادن هر مختصری را

خاموش که او خود بکَشد(۱۲) عاشقِ خود را

تا چند کَشی دامنِ هر بی‌هنری را

 مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1247, Divan e Shams

گر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنی

در درون حالی ببینی موسی و هارون خویش 

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 221

تو مگو ما را بدان شَه، بار(١٣) نیست

با کریمان کارها دشوار نیست

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 6, Line # 811

تو نه‌یی این جسم، تو آن دیده‌یی

وارَهی از جسم، گر جان دیده‌یی

آدمی دید است، باقی گوشت و پوست

هرچه چشمش دیده است آن چیز اوست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 4621

عاشقِ حَقّیّ و حَقّ آن است کو

چون بِیایَد، نَبْوَد از تو تایِ مو(۱۴)

صد چو تو فانی‌ست پیشِ آن نَظَر

عاشقی بر نَفْیِ خود خواجه مگر؟ 

سایه‌ییّ و عاشقی بر آفتاب

شَمْس آید، سایه لا گردد شِتاب

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 4781

سایهٔ حق بر سر بنده بود

عاقبت جوینده یابنده بود 

گفت پیغامبر که چون کوبی دری

عاقبت زان در برون آید سری 

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shams

از هر جهتی تو را بلا داد

تا بازکشد به بی‌جهاتت

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1684, Divan e Shams

گر چو خورشید مرا تیغ زند(۱۵)

من ز تیغش به سپر می نروم

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۰۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 2, Line # 503

خاریدنِ روستایی به تاریکی، شیر را به ظنِّ آنکه  گاوِ اوست

روستایی، گاو در آخُر ببست

شیر، گاوش خورد، بر جایش نشست

روستایی شد در آخُر سویِ گاو

گاو را می‌جُست شب آن کنجکاو

دست می‌مالید بر اعضایِ شیر

پُشت و پهلو، گاه بالا، گاه زیر

گفت شیر: ار روشنی افزون شدی

زَهره‌اش بدْریدی و دل، خون شدی

این چنین گُستاخ زآن می‌خارَدَم

کو درین شب، گاو می‌پنداردم

حق همی ‌گوید که: ای مغرورِ کور

نَه ز نامم پاره پاره گشت طُور؟*

از من ار کوه اُحُد(۱۶) واقف بُدی

چَشمه چَشمه از جَبَل(۱۷) خون آمدی

از پدر، وز مادر این بشنیده‌ یی

لاجَرَم غافل درین پیچیده‌ یی

گر تو بی‌تقلید ازو واقف شوی

بی نشان از لطف، چون هاتف شوی

*قرآن کریم، سوره اعراف(۷)، آیه ۱۴۳

Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #143

« وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ 

انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ...» 

« چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم.

گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد.

چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد »

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۱۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 3715

زَهره نی مر زُهره را تا دم زند

عقلِ کلّش چون ببیند، کم زند

من چه گویم؟ که مرا در دوخته‌ ست

دَمگَهَم را دَمگَهِ او سوخته ‌ست

دودِ آن نارم دلیلم من بر او

دور از آن شه باطِلٌ ما عَبَّرُوا(۱۸)

خود نباشد آفتابی را دلیل

جز که نور آفتاب مُسْتَطیل(۱۹)

سایه که بْوَد تا دلیلِ او بُوَد؟

این بَسَسْتَش که ذَلیلِ او بُوَد

این جَلالَت در دلالت صادق است

جمله ادراکات، پس او سابق است

جمله ادراکات بر خرهای لنگ

او سوارِ باد، پَرّان چون خَدنگ

گر گریزد، کس نیابد گَردِ شَه

ور گریزند، او بگیرد پیش رَه

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 423

سایهٔ یزدان(۲۰) بود بندهٔ خدا

مرده این عالم و زندهٔ خدا

دامنِ او گیر زوتر بی‌گمان

تا رهی در دامنِ آخِرزمان

کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ*۱ نقشِ اولیاست

کو دلیلِ نورِ خورشیدِ خداست

منظور از آیه کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ ( « چگونه سایه اش را گسترد » ) اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. 

و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.

اندرین وادی مرو بی این دلیل

لا اُحِبُّ الافِلین*۲ گو چون خَلیل

*۱ قرآن كريم، سوره فرقان(۲۵)، آيه ۴۵، ۴۶

Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #45,46

أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا (۴۵)

آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می خواست 

آن را ساکن و ثابت می کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم.

ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا (۴۶)

سپس آن را [با بلند شدن آفتاب] اندک اندک به سوی خود باز می گیریم.

*۲ قرآن كريم، سوره انعام(۶)، آیه ۷۶

Quran, Sooreh Al- An'aam(#6), Line #76

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين

چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. 

چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 427

رو ز سایه آفتابی را بیاب

دامن شه شمس تبریزی بتاب 

ره ندانی جانب این سُور و عُرس

از ضیاء الحق حسام الدین بپرس 

ور حسد گیرد ترا در ره گُلُو

در حسد ابلیس را باشد غُلو 

کو ز آدم ننگ دارد از حسد

با سعادت جنگ دارد از حسد

عَقبه‌ای زین صَعب‌تر در راه نیست

ای خنک آنکش حسد همراه نیست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۸۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 5, Line # 989

شیشه‌های رنگ رنگ آن نور را

می‌نمایند این چنین رنگین به ما 

چون نماند شیشه‌های رنگ‌رنگ

نور بی‌رنگت کند آنگاه دَنگ 

خوی کن بی‌شیشه دیدن نور را

تا چو شیشه بشکند نبود عَمی 

قانعی با دانش آموخته

در چراغ غیر، چشم افروخته 

او چراغ خویش برباید که تا

تو بدانی مستعیری(۲۱) نی‌فتا(۲۲) 

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۹۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 4, Line # 595

دیدهٔ حسّی زبونِ آفتاب

دیدهٔ ربّانیی جُو و بیاب

تا زبون گردد به پیشِ آن نظر

شَعشَعاتِ(۲۳) آفتابِ با شَرَر(۲۴)

کآن نظر نوری و این ناری بُوَد

نار، پیشِ نور، بس تاری بُوَد

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۱۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 5, Line # 513

چشمِ نیکو شد دوایِ چشمِ بد

چشمِ بد را لا کند زیرِ لگد

 قرآن كريم، سوره انعام(۶)، آیه ۷۶

Quran, Sooreh Al- An'aam(#6), Line #76

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين

چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. 

چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۱۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 217

زانکه عشقِ مُردگان، پاینده نیست

زانکه مُرده سویِ ما آینده نیست

عشقِ زنده در روان و در بَصَر(۲۵)

هر دَمی باشد ز غُنچه تازه‌تر

عشقِ آن زنده گُزین کو باقی است

کز شرابِ جانفزایَت ساقی است

عشق آن بگْزین که جمله انبیا

یافتند از عشقِ او کار و کیا(۲۶)

تو مگو ما را بدان شَه، بار نیست

با کریمان کارها دشوار نیست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۶۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2165, Divan e Shams

بتی داری در این پرده، بتی زیبا ولی مُرده

مکش اندر برش چندین که سرد و زَمهریرست(۲۷) او

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 4, Line # 91

بنده می‌نالد به حق از درد و نیش

صد شکایت می‌کند از رنجِ خویش

حق همی گوید که: آخر رنج و درد

مر تو را لابه(۲۸) کنان و راست کرد

این گِله زان نعمتی کن کِت(۲۹) زند

از درِ ما، دور و مَطرودت(۳۰) کند

در حقیقت هر عدو داروی توست

کیمیا و نافِع و دلجوی توست

که ازو اندر گریزی در خَلا(۳۱)

اِستِعانَت(۳۲) جویی از لطفِ خدا

در حقیقت دوستانت دشمن‌اند*

که ز حضرت دور و مشغولت کنند

 

* قرآن کریم، سوره زخرف(۴۳)، آیه ۶۷

Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67

الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ

در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 6, Line # 443

چون به آخر، فرد خواهم ماندن*

خو نباید کرد با هر مرد و زن

رو بخواهم کرد آخر در لَحَد(۳۳)

آن به آید که کنم خو با اَحَد

چو زَنَخ(۳۴) را بست خواهند ای صنم

آن به آید که زَنَخ کمتر زنم

ای به زَربَفت و کمر آموخته

آخرستت جامهٔ نادوخته

رو به خاک آریم کز وی رُسته‌ایم

دل چرا در بی‌وفایان بسته‌ایم؟

* قرآن کریم، سوره انعام(۶)، آیه ۹۴

Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #94

« وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ …»

« هرآينه، تنها تنها، آن سان كه در آغاز شما را بيافريديم…» 

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۴۲

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 2, Line # 2842

سویِ لطفِ بی وفایان هین مرو

کان پُلِ ویران بُوَد، نیکو شنو

گر قَدَم را جاهلی بر وَی زند

بشکند پل، و آن قدم را بشکند

هر کجا لشکر شکسته میشود

از دو سه سُستِ مُخَنَّث(۳۵) می‌بُوَد

در صف آید با سلاح، او مَردْوار

دل برو بنهند کاینک یارِ غار(۳۶)

رُو بگردانَد چو بیند زخم ها

رفتنِ او بشکند پشتِ تو را

این درازست و فراوان می‌شود

وآنچه مقصودست پنهان می‌شود

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 3697

هرچه از وی شاد گردی در جهان

از فراقِ او بیندیش آن زمان

زآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شد

آخر از وی جَست و همچون باد شد

از تو هم بجهد، تو دل بر وَی مَنه

پیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِه

(۱) بی‌گُهَر: من ذهنی، بد اصل، بد نژاد

(۲) خضرِ خِضِران: خضر کسانی که چون خضرند.

(۳) تازه کردن: شاداب کردن، شادی بخشیدن

(۴) اَنجُم شُمَر: آن که خوابش نبرد و ستارگان را بشمارد.

(۵) آثار رساندن: یعنی از اثر می توان به موثر پی برد.

(۶) لاشه خر: کنایه از تَن

(۷) عروسِ سحر: مجازاً سپیده دم

(۸) تیغ گزاردن: تابانیدن اشعه خورشید

(۹) زر زدن: کنایه از زرد شدن، نزار شدن

(۱۰) سیم بر: سیمین بر، زیبا

(۱۱) کژنگر: غلط بین، خلاف اندیش

(۱۲) کشیدن: جذب کردن، جذبه بخشیدن

(۱۳) بار: رخصت و اجازه ورود و درآمدن پیش کسی

(۱۴) تایِ مو: تار مو

(۱۵) تیغ زدن: شمشیر کشیدن، در اینجا یعنی پرتو افشاندن

(۱۶) اُحُد: نام کوهی در مدینه

(۱۷) جَبَل: کوه

(۱۸) باطِلٌ ما عَبَّرُوا: باطل و یاوه است

(۱۹) آفتابِ مُسْتَطیل: آفتاب عظیم، تابان و گسترده

(۲۰) سایهٔ یزدان: مرد کامل فانی در حق مانند سایه که از خود وجود ندارد و حرکت او تابع حرکت آفتاب است

(۲۱) مستعیر: عاریه خواهنده

(۲۲) فتا: جوان، جوانمرد، در اینجا به معنی مالک

(۲۳) شَعشَعات: جمع شَعشَعه به معنی پراکنده شدن نور

(۲۴) شَرَر: پاره آتش که به هوا پرد

(۲۵) بَصَر: بینایی

(۲۶) کار و کیا: قدرت و سلطنت، توانایی و فرمانروایی

(۲۷) زَمهریر: سرمای شدید

(۲۸) لابه: درخواست همراه با فروتنی، التماس، زاری

(۲۹) کِت: که تو را

(۳۰) مَطرود: رانده‌ شده، دور‌کرده‌ شده

(۳۱) خَلا: خلوت، خلوت گاه

(۳۲) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک

(۳۳) لَحَد: گور

(۳۴) زَنَخ: چانه

(۳۵) مُخَنَّث: مردی که حالات و اطوار زنان را از خود بروز بدهد.

(۳۶) یارِ غار: مجازاً رفیق یکرنگ و موافق

************************

تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 97, Divan e Shams

رفتم به سوی مصر و خریدم شکری را

خود فاش بگو یوسف زرین کمری را

در شهر که دیدست چنین شهره بتی را؟

در بر که کشیدست سهیل و قمری را؟

بنشاند به ملکت ملکی بنده بد را

بخرید به گوهر کرمش بی‌گهری را

خضر خضران است و ازو هیچ عجب نیست

کز چشمه جان تازه کند او جگری را

از بهر زبردستی و دولت دهی آمد

نی زیر و زبر کردن زیر و زبری را

شاید که نخسبیم به شب چونکه نهانی

مه بوسه دهد هر شب انجم شمری را

آثار رساند دل و جان را به مؤثر

حمال دل و جان کند آن شه اثری را

اکسیر خدایی است، بدان آمد کاینجا

هر لحظه زر سرخ کند او حجری را

جانهای چو عیسی به سوی چرخ برانند

غم نیست اگر ره نبود لاشه خری را

هر چیز گمان بردم در عالم و این نی

کاین جاه و جلالست خدایی نظری را

سوز دل شاهانه خورشید بباید

تا سرمه کشد چشم عروس سحری را

ما عقل نداریم یکی ذره و گر نی

کی آهوی عاقل طلبد شیر نری را؟

بی عقل چو سایه پی ات ای دوست دوانیم

کان روی چو خورشید تو نبود دگری را

خورشید همه روز بدان تیغ گزارد

تا زخم زند هر طرفی بی‌سپری را

بر سینه نهد عقل، چنان دل شکنی را

در خانه کشد روح، چنان ره گذری را

در هدیه دهد چشم چنان لعل لبی را

رخ زر زند از بهر چنین سیم بری را

رو صاحب آن چشم شو ای خواجه چو ابرو

کاو راست کند چشم کژ کژنگری را

ای پاک دلان با جز او عشق مبازید

نتوان دل و جان دادن هر مختصری را

خاموش که او خود بکشد عاشق خود را

تا چند کشی دامن هر بی‌هنری را

 مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1247, Divan e Shams

گر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنی

در درون حالی ببینی موسی و هارون خویش 

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 221

تو مگو ما را بدان شه، بار نیست

با کریمان کارها دشوار نیست

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 6, Line # 811

تو نه‌یی این جسم، تو آن دیده‌یی

وارهی از جسم، گر جان دیده‌یی

آدمی دید است، باقی گوشت و پوست

هرچه چشمش دیده است آن چیز اوست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 4621

عاشق حقی و حق آن است کو

چون بیاید، نبود از تو تای مو

صد چو تو فانی‌ست پیش آن نظر

عاشقی بر نفی خود خواجه مگر؟ 

سایه‌یی و عاشقی بر آفتاب

شمس آید، سایه لا گردد شتاب

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 4781

سایه حق بر سر بنده بود

عاقبت جوینده یابنده بود 

گفت پیغامبر که چون کوبی دری

عاقبت زان در برون آید سری 

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shams

از هر جهتی تو را بلا داد

تا بازکشد به بی‌جهاتت

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۴

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1684, Divan e Shams

گر چو خورشید مرا تیغ زند

من ز تیغش به سپر می نروم

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۰۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 2, Line # 503

خاریدنِ روستایی به تاریکی، شیر را به ظنِّ آنکه  گاوِ اوست

روستایی، گاو در آخر ببست

شیر، گاوش خورد، بر جایش نشست

روستایی شد در آخر سوی گاو

گاو را می‌جست شب آن کنجکاو

دست می‌مالید بر اعضای شیر

پشت و پهلو، گاه بالا، گاه زیر

گفت شیر: ار روشنی افزون شدی

زهره‌اش بدریدی و دل، خون شدی

این چنین گستاخ زآن می‌خاردم

کو درین شب، گاو می‌پنداردم

حق همی ‌گوید که: ای مغرور کور

نه ز نامم پاره پاره گشت طور؟*

از من ار کوه احد واقف بدی

چشمه چشمه از جبل خون آمدی

از پدر، وز مادر این بشنیده‌ یی

لاجرم غافل درین پیچیده‌ یی

گر تو بی‌تقلید ازو واقف شوی

بی نشان از لطف، چون هاتف شوی

*قرآن کریم، سوره اعراف(۷)، آیه ۱۴۳

Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #143

« وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ 

انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ...» 

« چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم.

گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد.

چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد »

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۱۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 3715

زهره نی مر زهره را تا دم زند

عقل کلش چون ببیند، کم زند

من چه گویم؟ که مرا در دوخته‌ ست

دمگهم را دمگه او سوخته ‌ست

دود آن نارم دلیلم من بر او

دور از آن شه باطل ما عبروا

خود نباشد آفتابی را دلیل

جز که نور آفتاب مستطیل

سایه که بود تا دلیل او بود؟

این بسستش که ذلیل او بود

این جلالت در دلالت صادق است

جمله ادراکات، پس او سابق است

جمله ادراکات بر خرهای لنگ

او سوار باد، پران چون خدنگ

گر گریزد، کس نیابد گرد شه

ور گریزند، او بگیرد پیش ره

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 423

سایه یزدان بود بنده خدا

مرده این عالم و زندهٔ خدا

دامن او گیر زوتر بی‌گمان

تا رهی در دامن آخرزمان

کیف مد الظل*۱ نقش اولیاست

کو دلیل نور خورشید خداست

منظور از آیه کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ ( « چگونه سایه اش را گسترد » ) اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. 

و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.

اندرین وادی مرو بی این دلیل

لا احب الافلین*۲ گو چون خلیل

*۱ قرآن كريم، سوره فرقان(۲۵)، آيه ۴۵، ۴۶

Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #45,46

أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا (۴۵)

آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می خواست 

آن را ساکن و ثابت می کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم.

ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا (۴۶)

سپس آن را [با بلند شدن آفتاب] اندک اندک به سوی خود باز می گیریم.

*۲ قرآن كريم، سوره انعام(۶)، آیه ۷۶

Quran, Sooreh Al- An'aam(#6), Line #76

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين

چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. 

چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 427

رو ز سایه آفتابی را بیاب

دامن شه شمس تبریزی بتاب 

ره ندانی جانب این سور و عرس

از ضیاء الحق حسام الدین بپرس 

ور حسد گیرد ترا در ره گلو

در حسد ابلیس را باشد غلو 

کو ز آدم ننگ دارد از حسد

با سعادت جنگ دارد از حسد

 عقبه‌ای زین صعب‌تر در راه نیست

ای خنک آنکش حسد همراه نیست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۸۹

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 5, Line # 989

شیشه‌های رنگ رنگ آن نور را

می‌نمایند این چنین رنگین به ما 

چون نماند شیشه‌های رنگ‌رنگ

نور بی‌رنگت کند آنگاه دنگ 

خوی کن بی‌شیشه دیدن نور را

تا چو شیشه بشکند نبود عمی 

قانعی با دانش آموخته

در چراغ غیر، چشم افروخته 

او چراغ خویش برباید که تا

تو بدانی مستعیری نی‌فتا

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۹۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 4, Line # 595

دیده حسی زبون آفتاب

دیده ربانیی جو و بیاب

تا زبون گردد به پیش آن نظر

شعشعات آفتاب با شرر

کآن نظر نوری و این ناری بود

نار، پیش نور، بس تاری بود

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۱۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 5, Line # 513

چشم نیکو شد دوای چشم بد

چشم بد را لا کند زیر لگد

 قرآن كريم، سوره انعام(۶)، آیه ۷۶

Quran, Sooreh Al- An'aam(#6), Line #76

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين

چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. 

چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۱۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 1, Line # 217

زانکه عشق مردگان، پاینده نیست

زانکه مرده سوی ما آینده نیست

عشق زنده در روان و در بصر

هر دمی باشد ز غنچه تازه‌تر

عشق آن زنده گزین کو باقی است

کز شراب جانفزایت ساقی است

عشق آن بگزین که جمله انبیا

یافتند از عشق او کار و کیا

تو مگو ما را بدان شه، بار نیست

با کریمان کارها دشوار نیست

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۶۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2165, Divan e Shams

بتی داری در این پرده، بتی زیبا ولی مرده

مکش اندر برش چندین که سرد و زمهریرست او

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۱

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 4, Line # 91

بنده می‌نالد به حق از درد و نیش

صد شکایت می‌کند از رنج خویش

حق همی گوید که: آخر رنج و درد

مر تو را لابه کنان و راست کرد

این گله زان نعمتی کن کت زند

از در ما، دور و مطرودت کند

در حقیقت هر عدو داروی توست

کیمیا و نافع و دلجوی توست

که ازو اندر گریزی در خلا

استعانت جویی از لطفِ خدا

در حقیقت دوستانت دشمن‌اند*

که ز حضرت دور و مشغولت کنند

 

* قرآن کریم، سوره زخرف(۴۳)، آیه ۶۷

Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67

الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ

در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 6, Line # 443

چون به آخر، فرد خواهم ماندن*

خو نباید کرد با هر مرد و زن

رو بخواهم کرد آخر در لحد

آن به آید که کنم خو با احد

چو زنخ را بست خواهند ای صنم

آن به آید که زنخ کمتر زنم

ای به زربفت و کمر آموخته

آخرستت جامهٔ نادوخته

رو به خاک آریم کز وی رسته‌ایم

دل چرا در بی‌وفایان بسته‌ایم؟

* قرآن کریم، سوره انعام(۶)، آیه ۹۴

Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #94

« وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ …»

« هرآينه، تنها تنها، آن سان كه در آغاز شما را بيافريديم…» 

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۴۲

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 2, Line # 2842

سوی لطف بی وفایان هین مرو

کان پل ویران بود، نیکو شنو

گر قدم را جاهلی بر وی زند

بشکند پل، و آن قدم را بشکند

هر کجا لشکر شکسته میشود

از دو سه سست مخنث می‌بود

در صف آید با سلاح، او مردوار

دل برو بنهند کاینک یار غار

رو بگرداند چو بیند زخم ها

رفتن او بشکند پشت تو را

این درازست و فراوان می‌شود

وآنچه مقصودست پنهان می‌شود

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 3, Line # 3697

هرچه از وی شاد گردی در جهان

از فراق او بیندیش آن زمان

زآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شد

آخر از وی جست و همچون باد شد

از تو هم بجهد، تو دل بر وی منه

پیش از آن کو بجهد، از وی تو بجه