مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۹

 Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1139, Divan e Shams

مجوی شادی چون در غمست میل نگار

که در دو پنجه شیری تو ای عزیز، شکار

اگر چه دلبَر(۱) ریزد گِلابه(۲) بر سر تو

قبول کن تو مر آن را به جای مُشک تَتار(۳)

درون تو چو یکی دشمنی ست پنهانی

بجز جفا نبود هیچ دفع آن سَگسار(۴)

کسی که بر نمدی چوب زد، نه بر نمد است

ولی غرض همه تا آن برون شود ز غبار

غبارهاست درون تو از حجاب منی

همی‌ برون نشود آن غبار از یک بار

به هر جفا و به هر زخم، اندک اندک آن

رود ز چهره دل گه به خواب و گه بیدار

اگر به خواب گریزی، به خواب دربینی

جفای یار و سَقَط‌های(۵) آن نکوکردار

تراش چوب نه بهر هلاکت چوب است

برای مصلحتی راست، در دل نجّار

از این سبب همه شرِّ طریقِ حق خیر است

که عاقبت بنماید صفاش آخرِ کار

نگر به پوست که دبّاغ(۶) در پلیدی‌ها

همی‌بمالد آن را هزار بار، هزار

که تا برون رود از پوست علتِ پنهان

اگر چه پوست نداند ز اندک و بسیار

تو، شمس مفخر تبریز، چاره‌ها داری

شتاب کن که تو را قدرتی ست در اسرار

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۵

Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book # 2, Line # 65

گر بدیدی حسّ حیوان شاه را

پس بدیدی گاو و خر الله را

گر نبودی حسّ دیگر مر تو را

جز حس حیوان، ز بیرون هوا

پس بنی‌آدم مُکَرَّم(۷) کی بُدی؟

کی به حسّ مشترک مَحرَم شدی؟

قرآن کریم، سوره اسراء(۱۷)، آیه ۷۰

Quran, Sooreh Al-Israa (#17), Ayeh #70

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ

مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًو

ما فرزندان آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی

و دریا بر مرکوب ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای

پاکیزه‌ها روزی دادیم. و آنان را بر بسیاری از آفریدگان

برتری بخشیدیم‌.

نا مُصَوَّر(۸) یا مُصَوَّر(۹) گفتنت

باطل آمد بی ز صورت رَستنت

نا مُصَوَّر یا مُصَوَّر پیش اوست

کو همه مغزست و بیرون شد ز پوست

ماه روزه گشت در عهد عُمَر

بر سر کوهی دویدند آن نفر

تا هلال روزه را گیرند فال

آن یکی گفت: ای عُمَر، اینک هلال

چون عُمَر بر آسمان، مه را ندید

گفت کین مه از خیال تو دمید

ورنه من بیناترم افلاک را

چون نمی‌بینم هلال پاک را؟

گفت: تر کن دست و بر ابرو بمال

آنگهان تو بر نگر سوی هلال

چونکه او تر کرد ابرو، مه ندید

گفت: ای شه، نیست مَه، شد ناپدید

گفت: آری، موی ابرو شد کمان

سوی تو افکند تیری از گمان

چونکه مویی کژ شد، او را راه زد

تا به دعوی، لافِ دیدِ ماه زد

موی کژ چون پردهٔ گردون بود

چون همه اجزات کژ شد چون بود؟

راست کن اجزات را از راستان

سر مکش ای راست‌رو، ز آن آستان

هم ترازو را ترازو راست کرد

هم ترازو را ترازو کاست کرد

(۱) دلبَر: محبوب، معشوق

(۲) گِلابه: گل و لای، گِلاب

(۳) مُشک تَتار: تتار همان تاتار است که آن ولایتی باشد از

ترکستان که مشک خوب از آنجا آورند.

(۴) سَگسار: مانند سگ

(۵) سَقَط: دشنام؛ سهو و خطا در گفتن یا نوشتن

(۶) دبّاغ: کسی که پیشه‌اش پاک کردن و پرداخت دادن

پوست حیوانات است، پوست‌پیرا

(۷) مُکَرَّم: گرامی و ارجمند

(۸) نامُصَوَّر: بدون شکل و تصویر

(۹) مُصَوَّر: دارای شکل و تصویر

(۱۰) اعمی: کور

(۱۱) حرج: تگنا، گناه

(۱۲) فراش: گسترنده فرش و بساط

(۱۳) ‌شکیفتن: صبر کردن، آرام گرفتن

(۱۴) جمیل: زیبا

(۱۵) پیر زال: پیر سفید مو، پیر فرتوت

(۱۶) تاسه گرفتن: دل گرفتن

(۱۷) تاسه: اندوه، غم

(۱۸) پی کردن: تعجب کردن، دنبال کسی افتادن

(۱۹) تَسخُر: مخفّف تَسَخُّر به معنی استهزا و مسخره کردن

(۲۰) آینهٔ آهن: صفحه های صقیلی آهن که در قدیم به جای آینه به کار می رفته است.

(۲۱) سنگی‌ بها: گرانبها

(۲۲) خرمابن: درخت خرما

(۲۳) مُنیر: روشنگر، روشن

(۲۴) سُرمه: سنگی سیاه و براق که آن را برای چشم و بینایی مفید میدانند.

(۲۵) ذوالجلال: خدا،دارنده شکوه و جلال

.(۲۶) یَشم: نوعی سنگ قیمتی. در اینجا مطلقاً به معنی سنگ است، که فاقد قیمت است

(۲۷) عَبَر: عبور کردن، گذشتن